تحلیل عوامل موثر بر توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی با استفاده از روش‌های تحلیل عاملی و خوشه‌ای (مورد: روستاهای استان تهران)

هدف این مقاله شناسایی نواحی روستایی همگن از نظر عوامل تاثیرگذار بر کالبد سکونتگاههای روستایی است، زیرا هرگونه تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای مداخله در کالبد روستایی، نیازمند شناخت و آگاهی کامل از محیط و شرایط شکل‌گیری کالبد منحصر به فرد هر روستا است. برای انجام تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و محدوده مطالعه با توجه به تنوع محیطی، فرهنگی، اقتصادی و معیشتی، روستاهای واقع در محدوده کنونی استان‌های تهران و البرز در نظر گرفته شده‌است. واحد فضایی تحلیل، آبادی و داده‌های مورد استفاده برای پژوهش همه از نوع داده‌های ثانویه بوده‌اند. دسته‌بندی و وزن‌دهی عوامل مهم موثر بر کالبد روستا با استفاده از روش تحلیل عاملی صورت گرفته‌است. نتایج به دست آمده از تحلیل عاملی به عنوان ورودی‌های تحلیل خوشه‌ای به‌کار گرفته شده‌اند و نواحی روستایی محدوده مطالعه به چهار پهنه همگن که دارای بیش‌ترین شباهت درونی و بیش‌ترین تفاوت بیرونی از نظر عوامل اثرگذار بر کالبد روستایی بوده‌اند تقسیم شده‌اند. نتایج تحقیق نشان داد که عامل محیطی مهم‌ترین عامل اثرگذار بر تفاوت‌های کالبدی نواحی روستایی محدوده مطالعه بوده‌است و تمایز عمده‌ای را میان نواحی شمالی (کوهستانی) و جنوبی (دشتی) ایجاد کرده‌است. تفاوت عمده تحقیق حاضر با مطالعات مشابه، استفاده از متغیرهای کیفی نظیر وضع طبیعی و نوع راه آبادی و نیز طبقه‌بندی روستاها بر مبنای همگن بودن نواحی به جای طبقه‌بندی بر مبنای میزان توسعه‌یافتگی بوده‌است که امکان استفاده از متغیرهای فاقد سمت و سوی ارزشی مثبت و منفی نظیر ارتفاع از سطح دریا، جهت شیب و نوع اقلیم روستا را فراهم ساخته‌است.