طنزپردازان و شیوه‌های طنزپردازی در ایران عصر سلجوقیان

در ایران عصر سلاجقه، طنز، به عنوان خنده طعنه آمیز به مسائل گوناگون جامعه به کار می رفته است. در تاریخ نگاریِ مدرنِ ادبیاتِ ایرانِ اسلا می ، طنزپردازی به همان معنای امروزین «قصد نقد اجتماعی سیاسی »، فعالیتی ادبی تعریف شده است که عمدتا توسط شعرا در قالب یک نوع ادبی خاص انجام و ترویج می شده است. علی رغم این نگرش عمدتاً ادب انگارانه و ژانری به طنز، اگر مفهوم طنز را فراتر از معنای کنونی آن، «بیان هنری اجتماع نقیضین » درنظر بگیریم، آنگاه باید گفت معنا و موضوعات طنزآمیز در فرهنگ ادبی جامعه ایران دوره میانه چه جایگاه و تنوعی داشته است؟ مساله مقاله حاضر بررسی فرهنگ طنزپردازی در جامعه ایران اسلامی دوران حکمرانی سلجوقیان با توجه به انواع گروه ها و نیز شیوه های بیانی و کاربرد آن است که با روش تاریخی انجام گرفته است. دستاورد مقاله نشان می دهد علاوه بر شاعرانی که در تاریخنگاری مدرن ادبیات فارسی به مثابه مُرَوِّجان نقد اجتماعی در ژانر ادبی طنز برجسته شده اند، اقشار گوناگون جامعه شامل مردمان عادی، دلقکان، صوفیان، علما و کارگزاران حکومت نیز برای بیان طعنه آمیز موضوعات مختلف جامعه به شکلی خنده دار، شیوه های بیانی گوناگون طنزپردازی رایج در «فرهنگ ادبی عامه » را درباره طیف وسیعی از موضوعات به کار می بردند و مقصود خود را در قالب مفاهیم طنزپردازانه و شیوه های ادبی از تحقیر تا تحامق بیان می کردند.

Satirists and the Methods of Satirism in Iran during Seljuq Era

In Islamic Iranian society of Seljuq era, satire was used for laughable and sarcasm expression of various issues of society. There is a definition in modern historiography of Islamic Iranian literature that the meaning of satirist has the same modern meaning of ldquo;aiming for sociopolitical criticism rdquo;. It was a literary activity that mostly done and promoted by poets. Due to this rather literary attitude towards satire, if we consider the concept of satire beyond its current meaning as ldquo;paradox rdquo;, what had been the position of satire meaning and subject in various stratums in this period? The issue of this article is to study of the position of satire in Islamic Iranian society during Seljuq reign due to its types and the method of representation and function in a historical method. Findings of this article shows that in addition to poets which were known as promoters of social criticism in modern Persian literature historiography , various stratum include ordinary people, clowns, scholars and governmental officials had used various ways of satirism in literal culture of society and about various subjects in order to express different issues of society in sarcastic way and represent their purpose in format of satirism concepts and literary methods from humiliation to stultification.