بازتاب شکل‌گیری دو پدیده اجتماعی بر سفال‌های زرین فام دوره‌ی سلجوقیان؛ پیدایش طبقه متوسط و مردمی شدن هنر

سفال زرین‏فام که از سده‌های ششم تا هشتم هجری قمری در ایران رواجی چشمگیر داشت، کمابیش هم‏زمان با حکمرانی سلجوقیان بر ایران، پدیدار شد. واکاوی این آثار علاوه بر جنبه‏های فنی، ساختاری و زیبایی‏شناسی؛ گاه تصویری روشن از وضعیت این دوره از منظر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را پیش روی ما می‏گذارد. در این پژوهش تلاش بر این است که به هدف شناسایی شرایط و شاکله‌های اجتماعی این دوره؛ سفال زرین فام سده ششم هـ .ق، مورد بررسی و بازشناسی قرار گیرد. پیدایش و رواج شایان درنگ و فزاینده‌ی این سفالینه‌های نفیس در دوره سلجوقیان، پرسش‌هایی را به ذهن متبادر می‌سازد، که این نوشتار نیز در پی یافتن پاسخ آنها می‌باشد. آیا می‌توان تفسیری جامعه‌شناختی برای این پدیده‌ی نوظهورِ هنری ارایه کرد و به بازنمایی شرایط جامعه ایران و واقعیت‌های پنهان در آن دوره پرداخت؟ آیا می‌توان با بررسی نقوش این سفال‌ها، که هماره بُعد زیبایی شناسی آنها مورد توجه بوده است، بخشی از تاریخ اجتماعی هنر در دوره سلجوقیان را شناسایی کرد؟ هدف پژوهش حاضر، تفسیر چگونگی بازتاب شرایط اجتماعی بر سفال‌های زرین فام سده ششم هـ .ق و تبیین بروز دو پدیده اجتماعی یعنی شکل‌گیری طبقات جدید در جامعه شهری و مردمی شدن هنر در این زمان می‌باشد. مبنای کار این جستار از لحاظ نظری، انگاره‌های جامعه‌شناختی است. روش پژوهش نیز تحلیل مستندات تاریخی مکتوب و عینی ـ آثار هنری ـ بوده و داده‌های جمع‌آوری شده به روش توصیفی ـ تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته‌ و در پاره‌ای موارد نیز رهیافتی تطبیقی استفاده شده است. نتیجه آنکه، به نظر می‌رسد رشد طبقه متوسط، یکی از دلایل ظهور و نیز سبب رونق تولید سفال زرین فام و این خود سرآغاز دسترسی همگانی به هنر و تمایل به ترسیم موضوع‌های روزمره و واقع‌گرا در این دوره باشد.