تحلیل ساز و کارها و اقدامات رسول اکرم (ص) در جایگزینی آموزه‌های اقتصادی اسلام: رویکرد نهادگرایی جدید

بررسی شواهد و قراین تاریخی نشان می‌دهد با وجود رفتارها و معاملات اقتصادی مختلف در جامعه‌ عرب پیش ‌از اسلام؛ جامعه‌ مزبور از سلامت اقتصادی لازم برخوردار نبود و زمینه‌های دو قشری ‌شدن فقیر و غنی را فراهم آورده بود. این امر، جامعه را از توازن اقتصادی دور کرده بود. درمقابل، رویکرد سیره‌ نبوی به ارائه‌ الگوی درستی از اقتصاد، نیازمند ارائه، تعریف و کوشش برای جایگزینی آموزه‌های اقتصادی مبتنی بر مبانی اسلامی به‌جای مبانی و رفتارهای برگرفته از اندیشه‌ جاهلی بود. پژوهش حاضر می‌کوشد با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمون و نیز با استفاده از تعاریف موجود در رویکرد نهادگرایی جدید در علم اقتصاد، به شاکله و منطق کلّی اقدامات پیامبر در مسیر تغییر و همسوسازی نگرش و رفتار افراد و درنهایت، نهادینه‌سازی آموزه‌های اقتصادی اسلام دست یابد و به این پرسش پاسخ دهد که پیامبر(ص) چگونه نگرش و رفتار مبتنی بر نظام جاهلی درباره‌ مسائل اقتصادی را به نگرش و رفتار اسلامی تغییر دادند؟ از پژوهش انجام‌شده بر می‌آید که پیامبر(ص) پس از طرح و جایگزینی مهم‌ترین مبانی اندیشه‌ اسلام از قبیل توحید و معاد که بسان پیش‌رانه‌ها و بازدارنده‌های قوی متناسب با شرایط عمل می‌کردند، به‌جای مبانی اندیشه‌ای رایج در جامعه‌ عرب آن روز چون شرک، بت‌پرستی و انکار معاد؛ با طرح آموزه‌های اقتصادی اسلام در قالب نهادهای رسمی از قبیل نهاد مالکیت و نهاد لاضرر، و نیز نهادهای غیررسمی همچون نهاد قرارداد و نیز بهره‌گیری از ظرفیت‌های اجرایی مانند استفاده از ظرفیت نهاد مسجد و نظارت بر نظام اجرایی سعی در تغییر، هماهنگ‌سازی و همسوسازی نگرشی و رفتاری مردم با نگرش و رفتار اقتصادی اسلام داشتند. این امر در قالب ساختار نهادی، می‌تواند نقش موثری در استقرار کنش‌ها و کارکردهای اساسی اقتصاد اسلامی در جامعه اسلامی داشته باشد.

analysis of the mechanisms and actions of the holy prophet (pbuh) in replacing the economic teachings of islam: the new institutional approach

examining the historical evidence and clues shows that despite the various economic behaviors and transactions in the pre islamic arab society; the mentioned society did not have the necessary economic health and had provided the grounds for two strata rich and poor. this had pushed the society away from the economic balance. on the other hand, the approach of sira nabawiyya to provide a correct model of economy required to present, define and effort to replace economic teachings based on islamic principles instead of principles and behaviors derived from jahiliyyah thought. the present research tries to use the method of thematic analysis and also by using the existing definitions in the new institutionalism approach in economics to achieve the shape and general logic of the prophet’s actions in the direction of changing and aligning the attitude and behavior of people and finally, institutionalizing the economic teachings of islam, and answer the question that how did the prophet (pbuh) change the attitude and behavior based on the jahiliyyah system regarding economic issues to the islamic attitude and behavior? the conducted research shows that the prophet (pbuh) after proposing and replacing the most important foundations of islamic thought, such as monotheism and resurrection, which acted as strong drivers and inhibitors according to the conditions, instead of the foundations of common thought in the arab society of that day, such as polytheism, idolatry and denial of resurrection; by planning the economic teachings of islam in the form of official institutions such as the ownership institution and the harmless institution, as well as informal institutions such as the contract institution, as well as using executive capacities such as using the capacity of the mosque institution and monitoring the executive system, tried to change, coordinate and align attitudes and the behavior of the people with the economic attitude and behavior of islam. this, in the form of an institutional structure, can play an effective role in establishing the basic actions and functions of the islamic economy in the islamic society.