اخلاق اجتماعی در جامعۀ بی‎ ثبات از نگاه عبید زاکانی

اخلاق از اساسی‌ ترین الزامات زندگی اجتماعی است و رعایت آن همواره از دغدغه‌های بزرگان جوامع بوده است. اینکه تا چه اندازه می‌توان انتظار داشت افراد یک جامعه، کنشگران اصول اخلاقی آن باشند به بافت فرهنگی، سیاسی و اقتصادی آن جامعه بستگی دارد؛ زیرا اخلاقیات در بستر تاریخی سرزمینی شکل گرفته و سترگ شده‌اند و از تمام این دگرگونی‌ها در درون خود تاثیر پذیرفته‌اند. چه بسا یک امر اخلاقی در ادوار بعدی اخلاقی شمرده نشود یا آنچه در جامعه‎ای اخلاقی شمرده می‎شود، در جامعه‎ای دیگر غیراخلاقی انگاشته شود. بنابراین، نمی‌توان از کنشگران اخلاق در جامعه انتظار داشت در هر شرایطی تن به انجام اصول اخلاقی دهند یا هر کنشی را اخلاقی شمارند. در این پژوهش، با رویکرد توصیفی-تحلیلی کوشیده شده به این سوال پاسخ داده شود از دیدگاه عبید زاکانی در جامعه فاقد ثبات سیاسی و اقتصادی، اخلاقیات تا چه اندازه دستخوش تغییر و دگرگونی شده‌اند و چه گروه‌های اجتماعی بیشترین نقش را در این دگرگونی‌ها داشته‌اند؟ فرضیۀ این مقاله آن است که اخلاق از آشفته ‎بودن اوضاع سیاسی و اقتصادی چندان متاثر می‌شود که می‌تواند اصالت مفاهیم خود را از دست بدهد و در گرداب رویدادها چندان فرو افتد که از خویش بیگانه شده و حتی آنچه پیش‌تر غیراخلاقی بوده، اخلاقی انگاشته شود. در چنین جامعه‌ای، لذت‎طلبی، کوته‌نگری، فرد محوری و منفعت‌طلبی بدون توجه به اخلاق جمعی رشد می‌کند. عبید شاعرِ دل‎نگرانِ الزاماتِ اخلاقی و فراتر از آن متفکری اجتماعی است که نسبت به محیط پیرامون خود بی‎تفاوت نبود. او نقش و جایگاه برجسته‌ای به بزرگان و نخبگان طبقات مختلف جامعه در واژگونی مفاهیم اخلاقی می‌دهد که با پشت پا زدن بر سنن اخلاقی پیشین، اخلاقی نو می‌آفرینند و منافع قدرت و ثروت خود را تامین می‌کنند و تودۀ مردم را نیز متاثر از خویش می‌سازند و جامعه ای را شکل می‌دهند که بیگانه با تاریخ و فرهنگ خود شده است.