بازیابی، مقوله ‌بندی و تحلیل فرهنگی واژگان مرتبط با بافته‌های سنتی در تاریخ گیتی‌ گشای عصر زندیه

از ویژگی ‌های برخی منابع درباری نظیر تاریخ گیتی ‌گشا، وجود پیچیدگی واژگانی و همچنین افراط در تمجید ابنای زمان است که این مسائل سبب قطع ارتباط مخاطب معاصر و تاریخ خواهد بود. این منابع به مواردی پرداخته‌اند که کشف آن‌ها صعوبت خوانش را به درک بهتر متن بدل می‌کند. در تاریخ گیتی‌گشا مفاهیم تاریخی، سیاسی و فرهنگی در لفافۀ الفاظ پرطمطراق بیان ‌شده است. در لا‌به‌لای متن بافت واژگان زیادی استخراج شد. پرسش اصلی این است که بازیابی بافت واژگان موجود در متن تاریخ گیتی‌گشا چگونه به توسعۀ مطالعات فرهنگی عصر زندیه یاری می‌رساند؟ ارتباط میان بافت واژگان با وجوه گوناگون فرهنگ ‌عامه به چه نحوی قابل‌ مطالعه است؟ به دیگر سخن، کار ویژه بافت واژگان از منظر انسان ‌شناسی چگونه قابل تبیین است؟ شناخت و تحلیل بافت واژگان موجود در متن تاریخ گیتی‌گشا به ‌مثابه کلماتی تخصصی از یک‌سو و تحلیل واژگان در بستر مطالعات انسان‌ شناسی از سویی دیگر، اهداف پژوهش حاضرند. نتایج تحقیق در دو محور کمّی و کیفی این است که واژگان «خیام» و «خلاع» فراوانی بیشتری داشتند. لغات یافت شده ذیل مقولاتی چون مواد اولیه، ابزار بافندگی، بافته‌ها از منظر کاربرد (جامگانی و غیر جامگانی)، طرح و نقش، جغرافیای بافت، رنگ و فن جمع شدند. علاوه بر آن، تحلیل واژگان در بستر انسان‌ شناسی فرهنگی اطلاعاتی از آیین‌هایی همچون تعزیت روز عاشورا، رسومی مانند خلعت بخشی و باورهایی همچون جامۀ سیاه در سوگ را به دست داد. در کل بافت واژگان علاوه بر وابستگی صوری به حوزۀ هنرهای سنتی، به‌ طور ضمنی به حوزه‌های معنایی فرهنگ تعلق دارند.