جایگاه پیکره‌های زنانه و مردانه در قالیچه‌های تصویری کهنه ‌باف سیستان از منظر سابقه تاریخی و فرهنگی با نگاهی به قالیچه‌های خواجه حافظ و خسرو و شیرین

سیستان با تاریخی کهن از مهم‌ترین مناطق فرهنگی ایرانی است و قالی بافی این منطقه با تنوعی از نقوش و نگاره‌ها یکی از مهم‌ترین زمینه های مطالعات درباره فرهنگ و هنر بومی است. ظرفیت فرش این منطقه جغرافیایی در جایگاه بخشی از الگوی هویت بومی فرش ایران نیازمند مطالعه و تحقیق است. این در حالی است که کاهش تولیدات قالی سیستان و رونق سبک بافته‌های بلوچی بسیاری از سنت‌های فرشبافی سیستان را رو به فراموشی برده است. هدف پژوهش، مطالعه جایگاه پیکره های زنانه و مردانه در قالی های تصویری کهنه باف سیستان با توجه به سابقه تاریخی و فرهنگی منطقه است که از دو منظر ترکیب بندی و فراوانی پیکره های زنانه و مردانه مورد بررسی قرار می گیرد. رویکرد پژوهش توصیفی تحلیلی است. داده‌ها به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند و تصویر 16 قالیچه تصویری سیستانی ِکهنه باف که در دسترس بود، نمونه‌های پژوهشی مقاله انتخاب شدند. تجزیه و تحلیل داده ها با ترکیب روش کیفی و کمی صورت پذیرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که تصاویر انسانی بیشتر در متن فرش‌ها و به‌ندرت در حاشیه ها کار شده اند، متن ها عموماً به سه بخش عمودی تقسیم شده و بخش های مختلف داستان و یا تکثیر پیکره ها در آن صورت گرفته است. وجود تصاویر متعدد زنانه نشان دهنده اهمیت، جایگاه و نقش ویژه زنان در جامعه و فرهنگ و سبک زندگی سیستانیان است که می تواند اشاره‌هایی ملموس به رگه های عمیق، ریشه دار و چند هزار ساله تاریخی و هویت فرهنگی این منطقه داشته باشد. هر چند طرح های خواجه حافظ و خسرو و شیرین اقتباسی از نسخه های مصور ادبی است، اما تصویرگری آن بر روی قالیچه سیستان آمیختگی فراوانی با سنت‌های بومی و فرهنگی منطقه دارد. در طرح خواجه حافظ، پیکره‌ها متاثر از فرهنگ پیکره ‌نگاری زنان و مردان دوره قاجار بازنمایی شده‌اند و گرچه به روایتی مشخص اشاره ندارد، اما فضای کلی ادبیات تغزلی و مضمونی عاشقانه را بازنمایی می کند

the position of female and male figures in the old pictorial carpets of sistan from the historical and cultural perspective

sistan is one of the most important iranian cultural regions with an ancient history, and the carpet weaving of this region is one of the most important fields of study about native culture and art with a variety of motifs.  however, the decreasing production from sistan and the prosperity of balochi weaves have affected the carpet-weaving traditions of sistan. the research aims to study the place of female and male figures in the old pictorial carpets woven in sistan and the historical and cultural background of the region. the research is studied from two perspectives, the composition and abundance of female and male figures. the research method is descriptive and analytical. the images of 16 old woven sistani pictorial rugs are selected as the research samples of the article. data analysis has been done by combining qualitative and quantitative methods. the results of the research show that human images are mostly used in the main part of the carpets and rarely in the margins. the carpets are generally divided into three vertical parts and different parts of the story or reproduction of figures. the existence of numerous female images shows the important role of women in society, culture, and the deep-rooted veins and several thousand years of history and cultural identity of this region. although the designs of khaajeh hafez, khosrow, and shirin are adaptations of illustrated literary versions, their illustration on the carpet of sistan has a lot of fusion with the local and cultural traditions of the region. in khwaja hafez’s design, the figures are represented by the figure painting culture of women and men of the qajar period, and although it does not refer to a specific narrative, it represents the general atmosphere of lyrical literature and a romantic theme.