نمود ایدئولوژی تشیع در گفتمان مترجمان دورۀ صفوی: موردپژوهی مقدمۀ ده نسخۀ خطی

عصر صفوّیه  (9071142 ق) در تاریخ فرهنگی ایران از جنبه‌های بسیار اهمیت دارد، از جمله به لحاظ رسمیت‌ یافتن تشیّع و حمایت دربار از تولیدات فرهنگی شیعی که به بازتعریف هویت ملی انجامید. هدف پژوهش حاضر مطالعۀ رابطۀ بین ترجمه و ایدئولوژی تشیّع است و با تمرکز بر نظریۀ فن دایک (1998) و تعریفی نئومارکسیستی از ایدئولوژی،  مولفه‌های اجتماعی، ادراکی و گفتمانی مرتبط با تشیّع و ترجمه را بررسی می کند. در این ارتباط، ابتدا، با روش توصیفی‌تحلیلی، وضعیت اجتماعی‌سیاسی حاکم بر عصر صفوی و کنش‌ مترجمان مورد مطالعه قرار می گیرد، سپس با تمرکز بر مقدمۀ ده نسخۀ خطی از ترجمه‌های عصر شاه اسماعیل (905930 ق)، شاه طهماسب (930984 ق) و شاه سلطان حسین (11061125 ق)، تاثیر ایدئولوژی در گفتمان مترجمان بررسی‌ می شود. این مطالعه نشان می دهد که مترجمانِ مورد بررسی با جانب داری از ایدئولوژی تشیّع در بازتولید گفتمان شیعی سهیم بوده اند و تصریح امّامت حضرت علی (ع) و ضرورت تبعیت از ائمه، کاربرد کلماتی با بار معنایی مثبت در وصف خاندان پیامبر اکرم (ص) و کلماتی با بار معنایی منفی در توصیف مخالفان آنها و مشروعیت‌بخشی به پادشاهان صفوی و مشروعیت‌دهی به تشیّع اثنی‌عشری با استناد به آیات قرآنی، نمود گفتمانی این جانب داری است.

ideology, safavid, shi’ism, zavarei, khatoun-abadi, khansari

the safavid era (907-1142 ah) is important in many aspects of the cultural history of iran, including the official recognition of shiism and the court’s support for shiite cultural productions, which led to the redefinition of national identity. the current research aims to study the relationship between translation and shi’ism as an ideology. the article focuses on van dijk’s theory (1998) and a neo-marxist definition of ideology and examines the social, cognitive, and discursive components of shi’ism and translation. first, the article descriptively, and analytically, examines the socio-political conditions of the safavid period and the work of the translators, and then investigates ten translations during shah ismail’ (905-930 ah), shah tahmasab (930-984 ah) ) and shah sultan hossein (1125-1106 ah) to show the influence of ideology in the translators’ manuscripts. this study argues that these translators participated in the shiite discourse by favoring the ideology of shiism and the specification of the imamate of hazrat ali and the necessity of obeying the imams. also, the translators by using positive words and citing the quranic verses in describing the family of the holy prophet and by using negative words in describing their opponents legitimized the safavid kings and  twelver shiism.