بررسی پلورالیسم دینی در آثار عین القضات همدانی

پلورالیسم دینی را معمولاً با جان هیک (19122019) می‌شناسند. هیک با نگاهی برون دینی به ادیان و مذاهب، آنان را در رسیدن به حقیقتِ هدایت و رستگاری محق می‌دانست. او با استناد به پیش‌فرض‌هایی، ترجیح این گفتمان بر رویکردهای انحصارگرا و شمول گرای دینی را مدعی شد. پلورالیست‌های دینی با آگاهی از ظرفیت‌های دین اسلام کوشیدند برخی از عرفا و شاعران جهان اسلام را که به‌زعم خود منطبق و هم‌داستان با آنان بودند، به جهانیان معرفی کنند، اما از توجه به عارف بزرگ قرن ششم عین القضات همدانی (492525 ق) که به نظر می‌رسد به لحاظ وسعت نظر در میان شخصیت‌های اسلامی و دینی شخصیتی کم‌نظیر باشد غفلت ورزیده‌اند. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی درصدد است به این پرسش پاسخ دهد که نسبت بین نگاه منبسط و وسعت گرایانه دینی عین القضات با پلورالیسم دینی مطابق با معیار امروزی چگونه است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عین القضات همدانی، در هیچ یک از قالب‌های نوساخته و امروزی نمی‌گنجد. در برخی جهات، رهیافت‌های عین القضات در برابر پلورالیست‌ها قرار دارد، اما او به‌مثابه یک عالم دینی، در بررسی‌های تاریخی و دانشی خود به رهیافت‌های پلورالیست‌ها نزدیک شده است و همه ادیان و نظام‌های فکری غیر ابراهیمی را نیز واجد بهره‌هایی از حقیقت می‌داند. ازاین‌رو، برای شناخت اندیشه‌های عین القضات در حوزه دین‌شناسی، باید مدل و میدانی فراخ‌تر مطرح شود.

study of religious pluralism in the works of ain al-qozat hamedani

religious pluralism is coined by john hick (1912-2019). while  hick analyzes religions from a non-religious outlook and prefers this discourse over religious approaches, at the same time he considers religion as the right path to reach truth and salvation. the religious pluralists have introduced some of the muslim mystics and poets pluralists, however, they have neglected the 6th-century mystic poet, ain al-quzaat hamedani (492-525 a.h.). this research, with a descriptive-analytical method, aims to investigate the relationship between the views of ain al-quzaat and religious pluralism according to today’s standards. the findings of the research show that ain al-quzaat hamedani does not fit into any of the new and modern perspectives but, his views, as a religious scholar are understandable in the approaches of pluralists in his historical context and he believed that all non-abrahamic religions have the truth. therefore, a broader model should be designed to understand the thoughts of ain al-quzaat in the field of theology.