نمود مطربان، آلات و عناصر طرب در شعر حافظ شیرازی

در تاریخ ایران باستان، مطربان با نام‌هایی همچون گوسان، خنیاگر و رامشگر، جایگاه اجتماعی و فرهنگی قابل ذکری داشته اند. با آمدن اسلام، دامنه حضور و نفوذ آنان به تاریخ ایران بعد از اسلام و متون ادبی و تاریخی این دوره کشانده شد. دیوان حافظ از نمودهای بارز تجلی این صنف و عناصر و آلات طرب آنان به شمار می‌رود. چرایی و چگونگی نمود مطربان در دیوان حافظ، موضوع تازه و در خور بررسی ای است که تبیین ابعاد و زوایای آن، پژوهشی مستقل می طلبد. این جستار با روشی توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ‌گویی به دو سوال است: اینکه مطربان و آلات و عناصر طرب، چگونه در شعر حافظ متجلی شده‌اند؟ علل و چرایی نمود آنان در شعر حافظ چه بوده است؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که در شعر حافظ مطربان با نام‌هایی همچون مغنی و مطرب نمود یافته اند و آلات و عناصر طرب همانند صراحی، دف، چنگ، رباب، می و... با بسامد بالا و به‌منظور ارائه و خلق تصاویر و مضامین عاشقانه، عارفانه و تعلیمی، بازتولید و تکثیر شده‌اند. زمینه‌های مساعد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیراز عصر حافظ، نقش مثبت و تاثیرگذار مطربان در تزریق شادی به مردمان، ارتباط تنگاتنگ شعر با موسیقی و آواز، علاقه حافظ به آواز و شاید تبحر وی در این رشته، ناپایداری حال جهان و غنیمت دانستن فرصت و نیز شناخت بالای حافظ از صنف مطربان و ادوات موسیقی، از علل و چرایی نمود مطربان در دیوان وی به‌گونه‌ای بسیط و گسترده بوده است.

the social class of motreban and its elements and belongings in hafiz’s poetry

in ancient iran musicians (gosan, khaniagar, and rameshgar) had a remarkable social and cultural status. with the advent of islam, the range of presence and influence of this group, partly because of the great poetry works was extended. divan-e hafez is one of the prominent manifestations of musicians,  elements of happiness, and instruments. this study focuses on the question that why and how the protagonists appeared in hafez’s divan is worthy of study. this article seeks to answer the questions in a descriptive-analytical method: how do the musicians, instruments, and elements of the happiness manifest in hafez’s poetry, and what are the causes of this manifestation in the poetry? the findings show that in hafez’s poetry, musicians including singers ( mughni and motrab) and instruments - such as sarahi, daf, cheng, rabab, may, etc. - are represented with high frequency to create romantic, mystical, and educational images and themes. the favorable political, social, and cultural situation of shiraz in the hafez era, the positive and effective role of musicians in introducing happiness to people, the close relationship between poetry and music, hafez’s interest in singing, and his mastery in this field, the instability of the world at the time and also, hafez’s high knowledge of the musicians and musical instruments can be considered the reasons for the manifestation of musicians in the hafez’ poetry.