سیر تاریخی کاربرد خط اویغوری در نسخه‌های خطی ایرانی

پس از حمله‌ی مغول به ایران، عناصر تازه‌ای از فرهنگ اقوام مهاجم وارد فرهنگ ایران شد. خط اویغوری، که با آن زبان مغولی و سپس ترکی شرقی کتابت می‌شد، در سده‌های هشتم و نهم هجری قمری در کتاب‌آرایی ایرانی نیز وارد شد و نسخه‌ها‌یی نفیس در هرات، شیراز، گیلان و احتمالاً یزد با آن کتابت شد. تاکنون بعضی بررسی­ها روی سکه‌ها و اسنادی که به این خط نوشته شده بوده‌اند صورت گرفته، اما درباره‌ی کتابت اویغوری و شناخت نسخه­های ایرانی که به این خط کتابت شده‌اند پژوهشی انجام نگرفته است. این نوشتار مطالعه­ای تاریخی و نسخه‌شناختی برای شناخت کاربرد خط اویغوری در نسخه‌های خطی ایرانی است. نگارنده در این مقاله در پی آن است تا روشن کند چند نسخه به این خط تاکنون در حوزه‌ی فرهنگ ایرانی باقی مانده است. همچنین دامنه‌ی تاریخ و ارتباط این نسخه‌ها از نظر هنری چگونه است؟ در این پژوهش ضمن معرفی بعضی از نسخه‌های ناشناخته به خط اویغوری، تلاش می‌شود ویژگی‌های هنری این نسخه‌ها بیان شود. خط اویغوری در نسخه‌های شناخته‌شده متاثر از الفبای عربی و فارسی، و بیشتر شبیه نسخ است و پس از سده‌ی نهم دیگر برای کتابت استفاده نشد.

Historical Course of the Use of Uyghur Calligraphy in Iranian Manuscripts

After the Mongol invasion of Iran, new elements of the culture of the invading tribes entered the Iranian culture. The Uyghur script, which was written in the Mongolian language and then in Eastern Turkish, was included in the Persian layout in the eighth and ninth centuries AH, and exquisite manuscripts were written in it in Herat, Shiraz, Gilan, and possibly Yazd. So far, some studies have been done on the coins and documents written in this script, but no research has been done on the Uyghur script and the recognition of the Iranian manuscripts written in this calligraphy. This article is a historical and manuscriptologic study to understand the use of Uyghur calligraphy in Iranian manuscripts. In this article, the author seeks to clarify how many copies of this scripts have remained in the field of Iranian culture so far. Also, what is the scope of the history and connection of these manuscripts in terms of art? In this research, while introducing some unknown copies to the Uyghur calligraphy, an attempt is made to express the artistic features of these copies. The Uyghur script in the well-known versions is influenced by the Arabic and Persian alphabets, and is more like Naskh, and was not used for writing after the ninth century.