بررسی، تحلیل و معرفی طرح‌ها و نقشه‌های وارداتی(اقتباسی) و جدید در قالی معاصر اراک(سلطان‌آباد)

یکی از مهم‌ترین مکاتب قالی‌بافی ایران، مکتب قالی‌بافی سلطان‌آباد یا اراک است که ضمن برخورداری از سابقه‌ای دیرین در بافت و تولید قالی، با عرضه‌ی قالی ساروق از اواسط دوره‌ی قاجار به این سو، باعث شهرت و محبوبیت قالی دست‌بافت ایرانی شد. قالی اراک از منظر طرح و نقشه، در گذار ادوار مختلف تاریخی به سه دوره‌ی تاریخی تقسیم‌بندی می‌شود؛ دوره‌ی نخست، از زمان ظهور قالی سلطان‌آباد تا اواسط قرن نوزدهم (اواسط دوران قاجار)؛ دوره‌ی دوم یا دوره‌ی درخشش که از اواسط قرن نوزدهم تا پایان دوره‌ی پهلوی به طول انجامید، البته با فراز و فرودهایی در خلال جنگ‌های جهانی اول و دوم؛ و دوره‌ی سوم یا دوره‌ی چهل‌ساله‌ی انقلاب که در واقع دوران افول قالی اراک است. در این دوره بود که انواع متنوعی از طرح‌ها و نقشه‌های غیربومی که در اصطلاح و در این مقاله با نام وارداتی یا اقتباسی شناخته می‌شوند، از دیگر مکاتب و مناطق، وارد نظام بافندگی قالی اراک شد. پرسش اصلی و محوری این مقاله این است که با توجه به فراوانی بعضی نقشه‌های غیربومی، خاستگاه و زادگاه و تعداد نقشه‌های اقتباسی (وارداتی) در مکتب قالی‌بافی اراک (سلطان‌آباد)، کدام است؟ همچنین بعضی از نقشه‌های جدید طراحان اراک در این دوره، شناسایی شد که در این پژوهش بدان‌ها پرداخته خواهد شد. یافته‌های این پژوهش به این قرار است: طرح‌ها و نقشه‌های وارداتی یا اقتباسی به شیوه‌های مختلف وارد نظام بافندگی اراک شده است؛ یا تجار و تولیدکنندگان تبریزی آن را وارد سنت نقشه و طراحی اراک کرده‌اند یا طراحان و تجار و تولیدکنندگان بومی اراک از دیگر مکاتب و کانون‌های قالی‌بافی اقتباس کرده‌اند، یا اینکه طراحان اراک آن را طراحی و عرضه کرده‌اند. از این رهگذر، 31 نمونه‌ی مختلف از نقشه‌های اقتباسی (وارداتی) و جدید شناسایی و معرفی شدند که از این تعداد، 17 نمونه اقتباسی و وارداتی و 14 نمونه نیز کار طراحان اراکی بوده که با سلیقه‌ی شخصی طراح، احیا و بازآفرینی شده است. این تحقیق از نوع بنیادین و روش تحقیق، توصیفی‌‌تحلیلی است. شیوه‌ی گردآوری داده‌ها نیز توامان به‌صورت کتابخانه‌ای و بیشتر میدانی است.

Review, Analysis and Introduction of Adaptive (Imported) and New Layouts and Patterns in the Contemporary Carpet of Arak (Sultanabad)

One of the most important schools of carpet weaving in Iran is the Sultanabad or Arak carpet weaving school, which has a long history in weaving and producing carpets and presenting Saruq carpets from the middle of the Qajar period onwards. School of Arak carpet made the Iranian hand-woven carpets famous and popular. From the layout and pattern point of view and in the transition of different historical periods, Arak carpets divided into three historical era: The first period is from the emergence of Sultanabad carpet until the middle of the nineteenth century (middle of Qajar era); second period or the period of brilliance which lasted from the middle of the 19th century until the end of the Pahlavi period, albeit with vicissitudes during the First and Second World Wars; and the third period or the forty-year period of the revolution, which is in fact the decline of the Arak carpet. It was during this period that a variety of non-native layouts and patterns from other schools and regions known in the term and in this article as imported or adapted entered the Arak carpet weaving system. The main and central question of this article is that considering the abundance of some non-native layouts, where might be the origin and birthplace of these layouts and what is the number of adaptive (imported) layouts in Arak (Sultanabad) carpet weaving school. In addition, some new layouts of Arak designers in this period has identified, which will discuss in this research. The findings of this study are as follows: Imported or adapted layouts and patterns have entered the Arak weaving system in different ways; either Tabriz merchants and producers have introduced it into the Arak pattern and layout tradition, or designers, merchants and the local producers of Arak have adapted from other schools and carpet weaving centers, or the designers of Arak have designed and offered it. Through this, 31 different samples of new and imported adaptive (imported) motifs identified and introduced, of which 17 were adaptive and imported samples and 14 samples were the work of Araki designers, which were designed, revived and recreated according to the designer’s personal taste. This research is fundamental and the research method is descriptive-analytical. The data gathering method is also library and mostly field.