نگاهی به اندیشه‌های فلسفی - کلامی غزّالی

مراحل مختلف زندگی غزالی با تحولات فکری او ارتباط مستقیم دارد. کناره‌گیری از تدریس و پشت کردن به مال و جاه و شهرت، و روی آوردن به زهد و تصوف، رویکرد فکری و فلسفی او را مشخص ساخت. او پس از سفری طولانی که به اعتکاف و عزلت گذشت، به نقد مذاهب کلامی و فلسفه‌های رایج زمان خویش پرداخت. غزالی در تاریخ فلسفه و کلام اسلامی شخصیتی منحصر به فرد است؛ مکتب و روش او در میان همتایانش خاص خود اوست. او بر خلاف متکلمان و فلاسفه معاصر خود و یا پیش از زمان خود تنها به نقد برخی از مسایل فلسفی و کلامی بسنده نکرد؛ بلکه بنای جدیدی از فلسفه و کلام به پا کرد که با تردید و شک در شیوه ها و عقاید آغاز می گردد و به مذهبی تکامل یافته در اخلاق، فلسفه و کلام منتهی می شود. به قول ارنست رنان، غزالی تنها فیلسوف مسلمان است که در تفکر فلسفی شیوه‌ای خاص برای خود برگزید.غزالی در روش ها و آرای فلسفی کلامی از معاصران خود پیشی گرفت و نظریه های جدیدی ابتکار نمود که قرن ها پس از او فیلسوفان متاخر در عصر روشنگری اروپا آن را تکرار کردند. از جمله این مسایل می توان به شک در حسیات و مساله سببیت اشاره کرد.نویسنده این مقاله می کوشد تا با استفاده از مهمترین و تاثیرگذارترین آثار غزالی سیر تحول افکار فلسفی – کلامی این اندیشمند بزرگ جهان اسلام را مورد مطالعه قرار دهد وبا رعایت ترتیب زمانی زندگی و تالیفات او به اندیشه های نهایی او در مورد فلسفه وکلام دست یابد.