بررسی اندیشه‌های پارادوکسیکال (متناقض) در شعرنظامی

نظامی، شاعری‌ است که جوهر شعر و شاعری در وی قوی‌تر، پرمایه‌تر و پر‌رنگ‌تر از جنبه‌های فکری‌ـ‌ فلسفی، و پویایی اندیشه در مسیر چون و چرا‌ها و حیرت‌ها و دگرگونی‌ها است. سیر تفکّر و اعتقاد و اندیشه‌ی او بیش‌تر جریان ثابت و مستمرّی را می‌پوید که همانند شیوه‌ی زندگی‌اش، نسبتاً آرام و بی‌افت و خیز است.دیدگاه‌های اعتقادی‌- مذهبی وی نیز که بر مسلک اشاعره است، با کاربری ناچیز و ناقابل عقل با « پای چوبینش »! بیش‌تر بر این یک‌دستی و یکسانی مدد‌رسان می‌باشد. چون اساساً اعتراض بر هر چیز و هر جریانی، از تفکّر و مقایسه خیزد و ابزار لازم آن هم عقل و خرد است. در تفکّری که عقل، گرچه گاه ستایش شده و حتّی اثری به نام خرد‌نامه تالیف می‌گردد، لیکن به کر‌ّات به ناکارآمدی و ناتوانی آن تاکید می‌شود، کمتر چیزی مورد اعتراض و انتقاد واقع می‌گردد. کلّ هستی با جریانی بسامان و مقد‌ّر « به آن چه باید باشد»، جاری است و این نگرش، جهان‌بینی یک‌دست و ثابتی را می‌نماید که در آن جای تضاد و تناقض خالی است و یا کمتر دیده می‌شود.از طرفی برتری و غلبه‌ی قوه‌ی شاعری و جوهره‌ی شعری نیز در شاعر، مزید بر علّت است. و این مجموع از نظامی شاعری ساخته داستان‌پرداز که بیش از هر چیز قدرت تخیّل و وصف و ایجاد هیجان و جاذبه‌های ذوقی و عاطفی و حسّی در او خودنمایی می‌کند تا تخیّل و تفکّر و چون و چراهای برخاسته از حیرت و چالش‌های عقلی.لذا، در حوزه‌ی تناقض‌های فکری او بیشتر با کلیّت‌ها مواجهیم تا با جزییّات فکری و اندیشه‌های دقیق موردی.