پیشینه ادبیات متعهّد در منظومه‌های کهن فارسی و ادبیات غرب

طرز گفتار و شیوه سخن‌سرایی در هر عصر و زمانه‌ای، نمایانگر عقاید و درون‌مایه‌های شعری شاعرانی است که به نوعی در آثارشان جلوه ظهور یافته است. استاد توس، حکیم فردوسی از جمله کهن‌سرایانی است که در یک هزار سال پیش در حماسه عالم‌گیر خود از شرافت انسان‌های نیک‌رفتار به دفاع پرداخته یا هم‌اقلیمی وی، حکیم ناصر خسرو را می‌بینیم که رنج زمانه را به وفور دریافته و مدّاحان جفاپیشه را در شعرش، همراه با ستم‌گران تاریخ به باد انتقاد گرفته و در دیوان شعرش، «لفظ دُرّ دری» را به پای خوکان روزگاران نریخته است. سعدی جهان دیده را در نظر آوریم که غرق در اندیشه‌های بشردوستانه،‌ نخستین گام را در ادبیات اخلاقی و اجتماعی جامعه برداشته یا از مولانای بلخ و لسان الغیب حافظ شیرازی در غرب عالم نیز داستان ایلیاد و ادیسه که نمایه‌ای از تلاش انسان‌های دلاور و هوشیار است وجود دارد که برای بقای شرافت انسانی با اراده منحوسان می‌جنگند. یا آنچه در بازمانده اشعار «الکیوس» می‌بینیم که قدیم‌ترین نمونه‌های شعر غنایی یونان در آن ارایه می‌شود. در واقع ماجرای بیان دردها و مشقّات انسان‌های گرفتار و در بند مرگ و زندگی‌ را نشان می‌دهد.