تحلیل عناصر محتوایی و جامعه‌شناختی داستان کوتاه در ایران از سال 1300- 1332 ش.

آثار ادبی دوره‌ بیداری و بعد از مشروطه، جنبه‌ اجتماعی و سیاسی فراوانی دارند و می توان آنها را از دیدگاه جامعه‌شناختی، نقد و بررسی کرد. یکی از شیوه های کارآمد در نقد متون ادبی به‌ویژه داستان کوتاه، نقد جامعه‌شناختی است. در این روش، ارتباط ساختار و محتوای داستان با وضعیّت و دگرگونیهای جامعه، بررسی و چگونگی انعکاس و بازنمایی هنرمندانۀ اجتماع در جهان تخیّلی اثر ادبی، نقدوتحلیل می‌شود. سابقۀ این‌گونه از پژوهش و به‌کارگیری این شیوه در نقد داستان کوتاه ایران، کارایی نقد جامعه‌شناختی در نقد و بررسی داستان کوتاه را ثابت کرده است. داستان کوتاه به‌عنوان گونه‌ای از ادبیّات داستانی، در ایران در حدود سال 1300 ه.ش توسط کسانی چون جمال‌زاده، شکل گرفت و هم‌زمان با جریانات ادبی به روند توسعه و تکامل خود ادامه داد. نسل اول نویسندگان داستان کوتاه، ضمن آشنایی با این پدیدۀ نوظهور، توانستند آثاری درخور توجّه بیافرینند و هر یک برای خود سبکی خاص را دنبال کنند که در آینده، شالودۀ داستان کوتاه ایرانی را بنیان نهاد. نگارنده در این پژوهش با روش تحلیلی –توصیفی و بر پایۀ چارچوب نظری نقد اجتماعی به این نتیجه دست‌یافته است که داستان کوتاه نیز همچون هر پدیدۀ ادبی دیگر، همسو با اجتماع و جریانات سیاسی- اجتماعی به حیات خود ادامه داده،  بدیهی است که در این مسیر از اجتماع، تاثیر پذیرفته،  بر آن تاثیر گذاشته است. لذا بررسی محتوایی این نوع ادبی می‌تواند رهیافتی جدید در حوزۀ مطالعات اجتماعی باشد.

analysis of content and sociological elements of short stories in iran from 1300-1332

literary works of the awakening and post-constitutional period have many social and political aspects and can be critiqued from a sociological point of view. one of the effective methods in criticizing literary texts, especially short stories, is sociological critique. in this method, the relationship between the structure and content of the story with the situation and changes in society is examined and how the artistic reflection and representation of society in the imaginary world of literary work is criticized and analyzed. the history of this kind of research and application of this method in iranian short story criticism has proved the effectiveness of sociological criticism in short story criticism and study. short story as a form of fiction was formed in iran around 1300 ah by people like jamalzadeh and continued its development along with literary currents. the first generation of short story writers, while getting acquainted with this emerging phenomenon, were able to create remarkable works and each of them followed a specific style that in the future, laid the foundation of iranian short stories. in this research, the author has come to the conclusion through analytical-descriptive method and based on the theoretical framework of social criticism that the short story, like any other literary phenomenon, has continued to live in line with society and socio-political currents. influenced and influenced by the community. therefore, examining the content of this type of literature can be a new approach in the field of social studies.