بررسی آکوستیکی تکیه در شعر رسمی فارسی

از آنجا که وزن شعر رسمی فارسی اصولاً وزنی کمّی محسوب می‌شود و وابسته به کشش واکه‌هاست، نقش تکیه در آن چندان مورد تاکید قرار نگرفته یا در حاشیه بررسی شده‌است. در این مقاله به بررسی نقش تکیه در شعر فارسی پرداخته شده است. سعی شده که به این سوال پاسخ داده شود که شعریت شعر رسمی فارسی تا چه حد وابسته به تکیه است؟ آزمایشی برای پاسخ به این سوال طراحی شده‌است. برای انجام آزمایش، غزل شماره 327 از دیوان حافظ انتخاب ‌شد و ویژگی‌های صوت‌شناختی آن مورد واکاوی قرار گرفت. بدین منظور از یک گویشور فارسی زبان، آشنا با ارکان عروضی خواسته شد که غزل مذکور را با تکیه ‌بر ارکان عروضی با استفاده از برنامه پرت بخواند. برای اطمینان از صحت نتایج از همان گویشور خواسته شد که یکبار دیگر غزل را در شرایط یکسان بخواند. سپس، داده‌ها در سه سطح رکن عروضی، گروه آهنگین و گروه پاره‌گفتار مورد تحلیل قرار گرفتند. شواهد آزمایشگاهی نشان دادند که تکیه متکی به پایه‌های عروضی نیست و عملاً خواننده بسته به تفسیر و برداشت خود از معنای شعر، فقط یکی از هجا‌ها را در هر یک از رکن‌ها برجسته می‌سازد و الگوی تکیه‌گذاری متغیر و غیرقابل پیش‌بینی است. بنابراین نگارندگان براین باورند که الگوی تکیة این مصراع‌ها، به هیچ‌وجه ریتم ندارند و نمی‌توانند بنیاد وزن باشند و رکن، ابزاری برای توصیف صحیح وزن شعر فارسی است و اگر نظم تکیه در ابیات شعر رعایت نشود با اختلال در وزن مواجه نمی‌شویم.

the acoustic investigation of stress in persian poetry

abstractsince persian r hythm is quantitative and depends on vowel duration, thefunction of stress is not studied carefully yet. this study aims at answering this question: to what extent persian poem depends on stress? for answering this question the sonnet number 327 was selected from hafez and the acoustic features examined carefully. we asked a person who was familiar with prosodic features to read the sonnet twice by praat program. then these data analyzed in three levels: foot, intonation and utterance level. the results reveal that the place of stress does not depend on prosodic features and is not predictable and stress pattern does not affect the rhythm of the poetry.then these data analyzed in three levels: foot, intonation and utterance level. the results reveal that the place of stress does not depend on prosodic features and is not predictable and stress pattern does not affect the rhythm of the poetry. key terms: stress, persian poem, praat, phonology