فعل بسیط و مرکب در زبان فارسی معاصر: چالش‌ها و راهکارها

اشتقاق و ترکیب دو فرآیند اصلی واژه‌سازی در زبان فارسی است. از آن جا که فعل مهم‌ترین عنصر در دستگاه واژگانی و نحوی زبان است، زایا بودن زبان در ساخت فعل‌های متنوّع و متعدّد اهمیت فراوانی دارد، طوری‌که این فعل‌ها خود، زایا باشند و بتوان واژه‌های دیگری از آن‌ها مشتق کرد. این مهم، از طریق فرآیند اشتقاق صورت می‌گیرد و فعل‌های بسیط مهم‌ترین عناصری هستند که زبان فارسی از طریق آن‌ها می‌تواند به امر اشتقاق بپردازد. نگاهی به وضعیت کاربرد فعل‌ها در زبان فارسی امروز نشان می‌دهد که گرایش مفرطی به ساخت فعل‌های مرکب وجود دارد و تعداد فعل‌های بسیط بسیار کمتر از فعل‌های مرکب است و فعل‌های بسیطِ موجود نیز غالباً در حال تبدیل شدن به فعل‌های مرکب‌اند. ادامۀ این روند می‌تواند منجر به ضعف تدریجی و شاید توقف اشتقاق‌های فعلی در زبان فارسی شود. در این مقاله ضمن بررسی وضعیت فعل‌های بسیط و مرکب در زبان فارسی معاصر، و نقد و بررسی دیدگاه‌های مطرح در این حوزه، راهکارهایی برای اصلاح وضعیت موجود بررسی می‌شود. بر این اساس، در مواردی می‌توان با به‌کارگیری و تقویت ساخت‌های زیرمجموعۀ فعل بسیط یا مرتبط با آن، قابلیت‌های اشتقاق فعلی در زبان فارسی را احیا کرد. تقویت ظرفیت ساخت فعل‌های تبدیلی، استفاده از فعل‌های سببی و استفاده از فعل‌های پیشوندی از مهم‌ترین راهکارهایی است که برای این منظور می‌توان در پیش گرفت.