لزوم و اهمیت تصحیح مجدد دیوان بابا فغانی شیرازی

بابا‌فغانی شیرازی از شاعران نیمه‌ دوم سده‌ نهم و اوایل سده‌ دهم هجری است که به‌سبب آوازه در غزل‌سرایی، او را «حافظ کوچک» نامیده‌اند. دیوان این شاعر، نخستین بار در 1935م در لاهور و سپس در سال 1316ش به کوشش احمد سهیلی خوانساری در تهران به چاپ رسید. سهیلی، بار دیگر این دیوان را در 1340 با 5 دستنویسِ نویافته، مقابله و دوباره تصحیح و منتشر کرد. وی در مقدمه‌ این چاپ یادآور شده که در تصحیح این دیوان «نهایت اهتمام» را به عمل آورده است. ولی مقابله‌ این تصحیح با دستنویس‌های معتبر، بیانگر آن است که مصحّح در تصحیح این متن، دچار خطاهای بسیاری شده است و در مقابله‌ بسیاری از غزل‌ها با دستنویس‌های نویافته‌ خویش کوتاهی کرده است. در این تصحیح، غزل‌هایی نیز به چشم می‌خورد که در دیوان هلالی جغتایی، چاپ سعید نفیسی هم با اندک اختلافی درج شده است. شعر بابافغانی تا دو سده پس از درگذشتِ او، سرمشق و الگوی شاعران ایرانی و پارسی‌گویان شبه‌قارّه بوده است و تقریباً همگی این شاعران، شماری از غزل‌های خویش را در «زمین» غزل‌های بابافغانی سروده‌اند. ولی تا به امروز، تصحیحی معتبری از دیوان بابافغانی در دست نیست. نگارنده در مقاله‌ حاضر نشان داده است که ناکارآمدی شیوه‌ ضبط نسخه‌بدل‌ها، به متن بردن نویسش‌های نادرست و مقابله نکردن بسیاری از غزل‌ها با دستنویس‌های نویافته، چاپ حاضر دیوان بابافغانی را بی‌اعتبار ساخته است.