بررسی طبقات اولیا در عرفان و تصوف اسلامی

از جمله اعتقادات رایج در میان اهل تصوف، در رابطه با موضوع ولایت و شناخت ولی، در نظر گرفتن طبقات و تعداد، برای اولیا الله است. متصوفه به استناد آیه 55 از سوره «اسرا» که خداوند در ضمن آن، مقامی یکسان برای تمام انبیا در نظر نگرفته، برای اولیا نیز مراتبی متفاوت قایل شده‌اند. اهل تصوف آیه یکصدوشصت‌وسوم از سوره «آل‌عمران» را خطاب به اولیا الله دانسته، آن را به درجات و مراتب متفاوت ایشان در نزد خداوند تعبیر و تفسیر نموده‌اند. افزون‌بر این آیات احادیثی نیز مستند مشایخ اهل طریقت قرار گرفته است. برمبنای این نوع از باور، اولیا ‌الله در تصوف اسلامی دارای طبقاتی چند و تعدادی مشخص هستند. تنها با فرارسیدن آخر‌الزمان، نظم حاکم بر این ترکیب و تعداد، بر هم خواهد خورد، و به دنبال آن، جهان به پایان کار خویش خواهد رسید. به رغم اشتراک‌نظر عارفان، درباره طبقاتِ اولیا؛ این موضوع از مباحثی است که اختلاف اقوال درخصوص آن فراوان است. اگر از اشتراک اهل تصوف درباره کلیات این مسیله بگذریم، در بقیه موارد، اختلاف‌های فاحش میان مشایخ اهل طریقت وجود داشته است. در این نوشتار ضمن بررسی منشا این موضوع، به سیر تاریخی و چگونگی شکل گیری و تکامل آن نیز پرداخته می‌شود.