بررسی منطق دو گانه علّی ملاصدرا وسه گانه فردی ابن عربی در تبیین وحدت وجود

به ظاهر، دست نوشته های ابن عربی خالی از واژه وحدت وجود و اثبات فلسفیِ آن است، اما همواره اثبات وحدت شخصی وجود در تاریخ عرفان نظری و حکمت متعالیه زیربنایی ترین مسیله و درعین حال پُر سروصدا بوده است. شارحان ابن عربی مانند ابن ترکه و همچنین ملاصدرا به اثبات فلسفی وحدت وجود پرداخته اند. به نظر نگارنده، روح عرفان ابن عربی وحدت وجودی است، اما به شیوه منطق علّی- معلولی روی خوشی نشان نمی دهد. ازاین روی، تلاش شده تا برمبنای آرای ابن‌عربی منطق جدید سه گانه (فردی) استخراج شود تا براساس آن بتوان بهتر وحدت وجود را تبیین کرد. به گفته ابن عربی تا فردیتی نباشد، ظهوری رخ نمی دهد و احدیت در باطن یگانه خود می ماند. از اهداف این مقاله فراروی از شیوه مالوف منطقی است، به طوری که قوام فلسفه در تبیین هستی برمبنای «علّیت» است - هرچند معلول عین ربط به علت باشد- اما در نگرش عرفانی که برمبنای «تجلی» است، شایسته نیست در تحلیل ساختار هستی به علّیت فروکاسته شود، بلکه سزاوار است شیوه تبیین تغییر کند. به‌همین خاطر این «فردیت» که بر منطق انسان کامل استوار است، سودای آن دارد تا در تمامی مراتب وجود یعنی زبان، ذهن، گزاره و حضرت شیوه یگانه خود را نشان دهد و بین وجود حقیقی و عاریتی تفاوت بگذارد.