تلاقی چند مضمون متناقض‌نما: عرفان، سیاست، حماسه و عشق در تفکر شیعی شاعران انقلاب اسلامی

روشن است که حماسه می تواند بسترساز تحولات اجتماعی و سیاسی باشد و عشق و عرفان نیز پیوسته توامان بوده اند، اما حماسه و سیاست از یک سو و عرفان و عشق از سوی دیگر، در بدو نظر ناهم سو و گاه متناقض جلوه می کنند چنان‌که در ذهنیت غالب بر ادبیات سنتی نیز چنین برداشتی نهفته بود و بنابه غلبه چنین باوری، هم قهرمانان حماسی و هم عارفان، اغلب انسان های تک بعدی ‌بودند. حال آنکه با اندکی تامل در ماهیت عرفان و بینش معرفتی، آن را در ارتباط تنگاتنگ با حماسه می‌یابیم؛ زیرا به‌تصریح ایمّه دین و بزرگان اهل معرفت، نردبان سلوک عرفانی چیزی جز مبارزه با دشمن درون و نفس اماره نیست. عنصر مبارزه که در اصل از ویژگی های حماسه است، در عرفان مثبت و اجتماعی که سلوک جمعی و اصلاح اجتماعی و سیاسی را نیز درکنار سلوک فردی و اصلاح درونی مدنظر قرار می‌دهد، به مراتب پررنگ تر است. از این رهگذر، جنبه حماسی و سیاسی عرفان آمیخته با عشق، در ادبیات انقلاب نمود و بروز بیشتری دارد؛ چیزی که از آن تعبیر به تلفیق عرفان، سیاست و حماسه می‌کنیم. از این منظر عرفان جامعه‌گریز و به دور از عرصه های سرنوشت ساز سیاسی و حماسی، عرفان منفی تلقی می شود.