وجود و ذات از منظر ابن‌عربی و امام خمینی(س)

به اذعان ابن‌عربی و شارحان مکتب او میان دو ساحت در هرم هستی تفکیک و تمایز برقرار است. ساحتی که در آن خالق و مخلوق مستدعی وجود یکدیگرند و ساحتی که در آن حق‌تعالی بی‌نیاز از وجود است. ساحت نخست را ساحت وجود و ساحت دوم را ساحت ذات می‌خوانند. در ساحت وجود، خالق طالب مخلوق و رحمان طالب مرحوم و رب طالب مربوب است. الوهیت که مجمع حقایق اسما است درعین تعالی و ترفع تمام، در به نمایش گذاردن احکام و آثار در پی متعلق است؛ زیرا الوهیت بدون وجود تجلیات و اسما، ظهوری از خود ندارد. اما ساحت ذات از نیاز به خلق که همان ساحت وجود است بی‌نیاز است. از‌این‌رو، ذات از وجود مستغنی است و وجود تنها با استدعای اسما که طالب ظهور آثارشان هستند به‌منصه ظهور نشسته است؛ درحالی‌که ذات منزه از چنین نیازی است. صدرا ضمن اشاره به مشرب ابن‌عربی و شاگرد او قونوی به این نکته اشاره می‌کند، اما میان وجودی که حکما آن را به ذات اطلاق می‌کنند و عرفا آن را ظل ذات قلمداد می‌کنند از اصل تفاوتی نمی‌بیند. وی در بیان رفع این تفاوت به حقیقت وجود و مفهوم انتزاعی آن اشاره می‌کند. از نظر صدرا این مناقشات کاملاً لفظی و ناشی از خلط مفاهیم است. برای ابن‌سینا نیز مفاهیم وجوب و امکان به‌جای وجود شاخص ذات و ظهورات است. امام خمینی مانند ابن‌عربی با قبول تعالی ذات از وجود به جدایی و انفکاک این دو تصریح دارند بااین‌حال درست برخلاف او وجود را به هر دو مرتبه نسبت می‌دهند.