بازشناسی مفهوم عما در عرفان اسلامی

عما از جمله مفاهیم کلیدی عرفان اسلامی در حوزه عرفان نظری مکتب ابن‌عربی است که ارتباط مستقیم با عوالم خلقت و نظام تکوین جهان دارد. این مفهوم برگرفته از حدیثی نبوی(ص) به روایت ابورزین عقیلی و حماد بن سلمه است. اما نکته آنجاست که این حدیث در تعلیمات روایی تشیع جایگاه چندانی ندارد. با‌این‌حال تاملات عرفانی از این نزاع ظاهری فراتر رفته و با دیده قبول به آن می‌نگرد. از منظر عرفان، عما ، حقیقت خیال مطلق و نخستین ظرف پیش از کینونت الهی است. خداوند در عما صور اشیای عالم را می‌گشاید و همه موجودات را ظاهر می‌سازد. ظهور کثرات در عما به‌واسطه کلمه جلاله «کن» و با «ید الهی» صورت می‌گیرد.نخستین‌بار ابن‌عربی دوایر مفهوم عما را به شکل مصطلح آن سامان داد و به‌کار برد. او با بیانی نه‌چندان صریح، عما را ناظر بر مرتبه ذات احدیت دانست و همین مسیله موجب به وجود آمدن تضارب و اختلاف در آرای عارفان متاخر که به‌نوعی شارحان آموزه‌های وی محسوب می‌شدند، گردید؛ به‌گونه‌ای که برخی احتمالات دیگر نیز از جمله مقام واحدیت، فیض اقدس، فیض مقدس، اسم اعظم و انسان کامل برای اطلاق بر حقیقت عماییه از‌سوی آن‌ها مطرح شد. در این مقاله ابعاد ماهوی مفهوم عما و بررسی جایگاه آن در نظام آفرینش و تفاوت دیدگاه‌های عرفا را در‌این‌باره بررسی می‌کنیم.