ارزیابی رویکرد عارفان در معنای توبه و مراتب سلوکی آن با سنجه قرآن و حدیث

این پژوهش بر آن است تا به روش اسنادی تحلیلی، اصلی ترین مباحث مرتبط با مقوله توبه را از دیدگاه آموزه های دینی و همچنین اهل معرفت، بررسی کرده و در نهایت، میزان هماهنگی دیدگاه عارفان با شریعت را در این ساحت، بسنجد. در نگاه قرآن و حدیث و در نگاه عارفان، اصل «بازگشت به خداوند» در مفهوم شناسی توبه و هویت آن، اخذ شده است. از سوی دیگر، عارفان به پیروی از قرآن و حدیث و هم سو با شریعت بر این باورند که توبه هم مانند بسیاری دیگر از مفاهیم دینی، یک حقیقت تشکیکی است؛ بنابراین روح معنای توبه، یعنی همان بازگشت به خداوند را در همه سطوحِ مترتّب بر هم آن می توان مشاهده کرد. هر انسانی در هر مرتبه ای هم که باشد نیازمند به بازگشت به حق متعال است، پس توبه به تعداد مراتب گوناگون انسان ها، دارای مراتب است. همچنین شواهد گوناگونی از آموزه های دینی وجود دارد که بر این مطلب تاکید دارند که توبه، در نهایی ترین مراتب خود، به توبه از ما سوی الله می انجامد. عارفان نیز با ارائه بهترین تحلیل ها از این آموزه دینی، اثبات کرده اند که متعالی ترین مرتبه توبه، توبه از هر چه جز خدا است.

assessment of mystics’ approach to meaning of repentance, and its mystical degrees according to quran and prophetic tradition

by documentary-analytical method, this research aims to examine the main topics related to repentance from the perspective of religious teachings and people of knowledge and finally measure the coherency of mystics' views with religious law in this field. according to the quran and prophetic traditions and mystics, the term “repentance”, by its nature and concept, means “returning to god”. this is acknowledged by mystics, too. mystics, following the quran and prophetic tradition, on the other hand, also believe that repentance, like many other religious concepts, is a reality with a variety of degrees. thus, the spirit of repentance, that is the returning to god, can be seen at all degrees of repentance and, so, every human being, at any degree, needs to return to the real. therefore, according to human beings’ degrees, repentance has degrees. there is also evidences of religious teachings that show that repentance, in its ultimate level, is “returning from what is other than god to god”. providing the best explanation of these religious teachings, mystics asserted that the highest level of repentance is nothing but returning from everything to the almighty god.