آرای عرفانی و کلامی شیخ عبدالحق محدّث دهلوی در مفتاح ‌الفتوح

کتاب مفتاح ‌الفتوح از جمله مهم‌ ترین آثار شیخ عبدالحق بن سیف‌الدّین بن سعدالله ترک بخاری دهلوی(958 -1052) ملقّب به محدّث دهلوی، عالم حدیث، محقّق، مورّخ و از عارفان شبه قاره هند در اواخر قرن دهم قمری است. این کتاب که هنوز به صورت نسخۀ خطی در دسترس است، مشتمل بر هفتاد و هشت مقاله حاوی مطالب و مواعظ زاهدانه-عارفانه است که به منزله منشوری، راه و روش قادریّه را نشان می‌دهد. گفته‌ها، نوشته‌ها و حکایات بسیاری از بزرگان و عارفان در این کتاب به چشم می‌خورد. از دیگر ویژگی‌های این اثر می‌توان به ترجمه و تفسیر آیات و احادیث و تعریف اصطلاحات و مفاهیم و رمزگشایی از مسائل عرفانی اشاره کرد. مسائل بنیادین این کتاب عبارتند از: مبانی تصوّف، موت معنوی، تقرّب به خدا، کشف و مشاهده، نفس و احوال آن، خوف و رجا، توکّل و مقامات آن، فنا و بقا و... . این پژوهش که به روش اسنادی کتابخانه‌ای انجام شده است، ضمن بیان دیدگاه‌های برخی از عارفان، اندیشه‌های عرفانی و کلامی محدث دهلوی را بر اساس تفکّرات قادریّه تبیین و بررسی می‌کند.

mystical and theological views of sheikh abdul haq mohaddith dehlavi in meftah al-futuh

miftah al-fotuh is one of the most important works of sheikh abd al-haqq muhaddith dehlavi (1551-1642), who is a hadith scholar, researcher, historian, and mystic of the indian subcontinent in the late 10th lunar century. this book, which still exists in manuscript form, contains seventy-eight articles comprising ascetic-mystical sermons and discourses which, as a prism, shows the way and method of qadiriya. in this book, the fundamentals of mysticism have been deciphered in complete harmony with shari ͑a. the inclusion of verses, hadiths, poems, and stories of great men and mystics, along with pleasant sufi sermons, familiarizes the reader with the subject matter. muhaddith dehlavi, like other commentators of mystical texts, delves into the deeper layers of the texts and interprets verses, hadiths, and the sayings of religious and mystical figures. regarding the topic of predestination and free will, he follows his teacher's view and rejects the views of determinists and libertarians, affirming the view of imam sadiq (p.b.h). he also believes that the attribution of good and evil should be ascribed to god in terms of creation and to individuals in terms of their actions. this research, which was carried out by analytical -descriptive method, explains and examines the mystical and theological thoughts of the muhaddith dehlavi based on qadiriya's teachings while also presenting the views of other mystics.