تبیین مراتب انسان کامل در اندیشه عرفانی عزیزالدین نسفی

چکیده: بی‌تردید موضوع انسان کامل از مهم‌ترین مسایل عرفان نظری است که بن‌مایه تمامی معرفت‌های الهی از آن نشیت می‌گیرد. از نگاه عارفان مسلمان، پیامبر اسلام فردی است که توانسته مفهوم انسان کامل را عینیت بخشیده و همه کمالات انسانی را در عالم ملک به‌منصّه ظهور برساند. ابن‌عربی اولین مبدع اصطلاح «انسان کامل» مطرح شده است، اما پیش‌از او، بایزید، حلاج، عبدالجبار نفری و... این معنا را در قالب اصطلاحاتی دیگر به‌کار برده‌اند. اولین اثر مدون در‌این‌باره را عزیزالدین نسفی ارایه داده است. با‌این‌حال تعدد تعاریف و نظریات گوناگون و گاه ناقض یکدیگر در آثار وی مانع از آن می‌شود که بتوان به تعریفی واحد از انسان کامل دست یافت. با بررسی هر یک از تعاریف، مشخص می‌شود که در مجموع، آثار نسفی حاوی انواع مختلفی از مراتب انسان کامل هستند. در این نوشتار این مراتب از یکدیگر مجزا و ویژگی و شاخصه‌های هر‌کدام، آورده شده و به دو دیدگاه کلی یکی «انسان کامل در مفهوم عام» که دربر‌دارنده تعاریف ساده و متعارفی از انسان‌کامل است و دیگر، «انسان کامل در مفهوم خاص» که شامل نظریات خاص نسفی است، اشاره می‌کنیم.