سماع، موسیقی و معنی‌گریزی در غزل مولوی

چکیده: در بسیاری از غزل های مولوی موسیقیِ حاصل از تکرار که از اقتضایات مجلس سماع است دلالت های معنایی سخن را کم‌رنگ و بافت آوایی کلام را برجسته می کند. غلبه هیجانات عاطفی چنان است که غزل مولوی گاه از کارکرد معنایی تهی، و وارد ساحت بی معنایی و تناقض می شود. در این شرایط، متن نقش القایی به‌‌خود می گیرد و عواطف پرشور گوینده با نغمه‌های تکرارشونده به مخاطب منتقل می‌شوند. زوال آگاهی و عدم هشیاری در لحظات شور و جنون سماع، به خلق غزل هایی انجامیده که با تکیه بر تکرارهای متنوع، عطف های ناهمگون و هم‌نشینی‌های موسیقایی در طول بیت یا در صورت ردیف گونه های بلند، سعی در تولید خلسه و بی خویشی دارند و یا خود به بی خودواری و خلسه می‌انجامند.این نوشته بر آن است تا اسباب و گونه های معنی گریزی در غزل مولوی را با توجه به پیوند این غزل ها و مجلس سماع به بحث بگذارد، تا در‌نهایت آشـکار شـود که هر‌قدر عواطـف شدت گیرد از کارکرد معنایی شعر کاسته می شود؛ چنان‌که در بسیاری از غزل‌های مولوی کلمات و عبارات با فرونهادن بار معنایی، تنها نقش موسیقایی دارند و نیز بسیاری از زیباترین غزل‌های مولوی حاصل همین مجاورت‌ها و هم‌نشینی‌های موسیقایی کلماتند.