بررسی مولفه‌ای از خسروانیات در تصوف خراسان

جریان عظیم تصوف، از سرچشمه‌های متعددی نشیت‌گرفته و تاثیر پذیرفته است. یکی از آبشخورهای مهم آن دین‌های کهن، به‌ویژه دین زرتشت است. قدر‌مشترک‌های چندی می‌توان میان تصوف و کیش زرتشت یافت. یکی از این وجوه اشتراک همان «راه‌نمای پنهانی مردان حق» است که در این مقال تلاش شده با تکیه بر احوال و اقوال دین‌مردان دوره باستان و دو تن از نمایندگان نامدار تصوف خراسان – که یکی در خاور این قلمرو و دیگر در باختر آن می‌زیست بررسی شود. هر دین‌مردی دو نوع راهنما دارد: دسته اول راهنمایان انسانی که پیر یا مراد نامیده می‌شوند و در بعد افقی دین‌مردان قرار دارند؛ دسته دوم راهنمای پنهانی‌ای که با بعد عمودی دین‌مردان را هدایت می‌کنند. دین‌مردان برای شناخت راهنمای پنهانی به‌وسیله مراقبه سوی‌یابی می‌نمایند. در این سوی‌یابی راهنمای مخفی رمزوارانه نمایان می‌شود و بنابر پیوند نزدیک انسان با روح قدسی زمینه‌های آخرت‌شناسی را فراهم می‌گرداند. در این مقال بر آن هستیم که یک شناخت کلی از این راهنمای پنهانی ارایه دهیم.