مفهوم‌پژوهی واژه «دولت» در متون عرفانی فارسی تا قرن هشتم با تاکید بر مصیبت‌نامه عطار

موضوع این مقاله بررسی واژه شناختی و مفهوم شناختی «دولت» در متون کهن عرفانی فارسی و بررسی و تحلیل آن در مصیبت نامه عطار است. مساله اصلی مقاله این است که مراد از آنچه که در متون عرفانی «دولت» خوانده می شود، چیست؟ و کاربردهای رایج آن در زبان صوفیه با توجه به بسامد بالا و اهمیت آن در متون عرفانی چگونه است؟ همچنین با توجه به اهمیت «دولت» در مصیبت نامه عطار، معنای دقیق و محصَّل آن را در این اثر چیست و مصادیق آن کدام است؟ عطار چه چیزهایی را دولت می خواند و گونه های «دولت» در مصیبت نامه او چگونه بیان شده است؟ آنچه از بررسی های انجام شده به دست آمد، این بود که دولت در متون عرفانی پدیده ای از جنس موهبت، و «حادثه» ای  فراتر از محاسبات عقلانی در حیات روحانی عارفان است که وضعیت هایی ایده آلی همانند «وصال»، «قرب» و «فتوح روحانی» را در تجارب صوفیانه آنها نشان می دهد. از نظر عطار دولت، به مثابه موهبتی ازلی که از «عالم بی علتی» فراز می آید، امر اشتدادی است و هر انسانی به اندازه ای معین از آن برخوردار است. برخی پدیده های درونی مانند «آرامش درون»، «آشکارگی معانی نهفته در جان» و برخی پدیده های بیرونی مانند «بهره یافتن از پیر»، «هدایت یافتگی» از مصادیق دولت در آثار عطار است. ایماژ های حکایت های عطار در این زمینه، بیانگر رخدادهای ناگهانی غیرقابل پیش بینی و خارج از نظام علیت است که در آنها «دولت» بر انسان «می گذرد» و بدون بستری از انتظار منطقی به سراغ انسان می آید. هدف این پژوهش، تعریف دقیق و بیان چیستی و چگونگی مفهوم «دولت» در متون کهن عرفانی فارسی به ویژه مصیبت نامه عطار است که با روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است.