بررسی تطبیقی «تبعید روح» در روایت تصوّف اسلامی و گنوسی

باور به تبعید روح از خاستگاه علوی به عالم فرودین، و اعتقاد به لزوم بازگشت روح به موطن اصلی، یک موضوع مشترک در تعالیم گنوسی و آموزه‌ های تصوّف اسلامی است. این مقاله به شیوه تطبیقی ابعاد مختلف موضوع تبعید روح را در اندیشه باطن ‌گرای این دو مکتب بازنموده‌ است. برای نیل به این منظور ابتدا چهارچوب کلی نگاه متصوفه و گنوسیان به مسئله تبعید روح تبیین شده و سپس در ضمن تحلیل ساختار و بن‌مایه‌ دو داستان «قصه سرود مروارید» و «قصه غربت غربی» از داستان‌های رمزی گنوسی و تصوّف اسلامی، وجوه اشتراک و افتراق آن دو مشخص گردیده است. نتیجه مقاله نشان می ‌دهد که درک کلی از غربت روح و تبعید آن از عالم علوی بن ‌مایۀ مشترک در اندیشه گنوسی و تفکر صوفیانه است و ریشه در گرایش‌ های باطنی این دو مکتب دارد. بنابراین بهتر است از منظر توارد به این اشتراکات نگریسته شود. هر چند با توجه به سبقت تاریخی اندیشه گنوسی بر تصوف و سمت تقدم طرح بحث تبعید روح در آثار گنوسیان، می‌توان گفت، قصه غربت غربی و رساله حی‌ابن یقظان ابن‌سینا یا نی‌ نامۀ مثنوی از تعالیم گنوسی به طور نسبی تاثیر پذیرفته‌اند و به نوعی دارای ساختار گنوسی ‌اند