بررسی عرفانی مفهوم «هیچ» با تاکید بر آرای امام خمینی

امام خمینی به‌طور مکرر از واژه «هیچ» استفاده کرده و آن را صفت خود و «ما سوی الله» دانسته و فهم و باورآن را برای انسان‌هایی که طالب کمال و لقای معبود مطلق‌اند ضروری ‌شمرده‌اند. هیچ را می‌توان از منظر وجودشناسی ازآن‌جهت که فاقد هرگونه تعینی است و از «هویت غیبی» و«مجهول مطلق» حکایت می‌کند، بالاترین مرتبه از مراتب هستی و عالی‌ترین جلوه ذات الهی یعنی «وجود بشرط لا» و مقام «احدیت» دانست و از جنبه معرفت‌شناسی نیز عالی‌ترین مرتبه ازمراتب شهود و مشاهده انسان و از مصادیق «یدرک و لا یوصف» برشمرد. ازسویی‌دیگر می‌تواند  نقطه پیوند دو ساحت وجود و معرفت انسانِ جویای حقیقت باشد. ازاین‌رو نیل به این مقام مستلزم آن است که سالک در سیر انفسی و انبساط وجودی به بالاترین مرتبه وجود خود یعنی مراتب «سرّ» و «خفی» رسیده و با فنای وجهه خلقی، وجهه حقی‌اش ظهور یابد و به لحاظ معرفتی نیز به والاترین مراتب معرفت؛ یعنی توحید شهودی راه یافته باشد. هدف پژوهش حاضر این است که با استناد به آموزه‌ها و مبانی عرفانی امام خمینی به شیوه توصیفی- تحلیلی و با ابزار کتابخانه‌ای مراد ایشان را از واژه «هیچ» بیان کرده و چگونگی نیل به آن را بررسی کند.  

mystical study of the concept of nothing with emphasis on the views of imam khomeini

abstract: the arc of ascent and descent is one of the basic theories in islamic mysticism. this theory explains the system of existence of universe and its relation to the existence of god and considers the beings of the universe in two arcs of descent and ascent, which originate from the only real existence and return to it in a circle. leading article seeks with interest to historical and narrative research methods in terms of commonalities and explanatory differences various this theory is found in the words of mystics. finally trying to find the roots historically and ideologically, cause this theory in islamic mysticism. among the three factors influencing the development of this theory are: aqaba philosophical discussion of creation process; acceptance of the theory of the unity of existence and the tendency to perfection and conduct in mysticism.keywords: the arc of ascent and descent, islamic mysticism, manifestation, unity of existence, evolution