بررسی عنصر خیال در مثنوی از منظر شناختی

چکیده: نظریه استعاره‌های شناختی یا مفهومی اولین‌بار توسط  لیکاف و جانسون مطرح شد. طبق نظر ایشان، استعاره‌ دیگر تنها عنصری بلاغی و مختص زبان شعر نبود، بلکه زیربنای تفکر انسان، استعاری است. ابتدا استعاره‌های شناختی در زبان روزمره  بررسی شد، اما با توجه به انتزاعی بودن زبان عرفان، آرام جای خود را در مطالعات عرفانی باز کرد. در مثنوی بررسی شناختی مفاهیم انتزاعی جایگاه ویژه‌ای دارد. یکی از این مفاهیم خیال است. این پژوهش به دنبال بررسی شناختی عنصر خیال در مثنوی با رویکرد توصیفی- تحلیلی است. بررسی عنصر خیال در قالب شناختی در مثنوی نشان می‌دهد که وی به منظور ملموس کردن این مفهوم انتزاعی، قلمروهای مبدا حسی یا عینی را برای آن انتخاب کرده است. از بین استعاره‌هایی که مولانا با محوریت خیال در مثنوی به‌کار برده است، «خیال مظروف است» و «خیال حیات‌مند است» بیشترین بسامد را دارند و پس از آن «خیال تصویر/ عکس است» و «خیال دام است» در مرتبه بعد قرار می‌گیرند که منعکس‌کننده نگاه مولانا به خیال می‌باشند. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که در مثنوی، به مظروف بودن خیال بیش از ظرف بودن آن توجه شده است.. ازطرف دیگر، در تفکر مولانا، هرچه جز «خداوند واحد حی ودود» خیال است. 

a cognitive study of the imaginary element in masnavi

the book the metaphors we live by. in his view, metaphor was no longer merely a rhetorical and specific element of the language of poetry, but they believed that the basis of human thought was metaphorical. although cognitive metaphors were first explored in everyday language, but given the abstraction of mystical language, it slowly replaced its place in mystical studies. rumi’s masnavi is one of the largest books of mystical poetry in which cognitive study of abstract concepts has a special place. one of these concepts is imagination. this research is a descriptive-analytic study of the element of imagination in rumi’s masnavi. initially, a report is presented on the types of cognitive metaphors centered on imagination in masnavi, and then the author analyzes these metaphors from a cognitive perspective. an examination of the cognitive form of imagination in rumi’s masnavi shows that he has chosen the sensory or objective realms of main target in order to conceive of this abstract concept.among the metaphors used by rumi in masnavi, imagination is volumetric and imagination is vital have the most frequency, followed by imagination is image / picture and imagination is trap. they appear to reflect rumi’s vision of the imagination.keywords: cognitive metaphor, mysticism, rumi, masnavi, imagination.