علیت در عرفان نظری

عارفان به گونه ای به علیت معتقدند. به رغم نبودِ تمایز در وجود حقیقی، اگر آن را با غیر (ظهورات) بسنجیم، می توان نوعی ثانویت و توقف در بهره مندی از آن یک وجود را به ممکنات نسبت داد؛ اما آیا این، علیت در وجود است؟ در عرفان، پس از استناد موجودیتِ حق به ممکنات، به نحوِ بالعرض و بالمجاز، نوعی تقرر و نفس الامر برای آنها در نظر گرفته می شود که نوعی غیریت نفس الامری میان نِسَب و اضافات نسبت به وجود حق را ایجاب می کند که البته به همان موطن و وجود، توطن و موجودیت دارد. اگر منظور از وجود در پرسش فوق، وجود مجازی یا ظهوری باشد باید گفت وجود ظهوریِ ممکنات، رابط یا شان وجود حقیقی حق تعالی است. از این رو نوعی وابستگی از ناحیه وجود ممکنات نسبت به وجود حق برقرار خواهد بود. بدین سان می توان گفت روح اندیشه علیت که به معنای نوعی وابستگی و توقف خلق به حق است، در عرفان مورد پذیرش صریح قرار گرفته است؛ اما این اندیشه ترقیق گشته و بینونت وجودی حق و خلق نفی شده و با تدقیق، وجود و ذات من حیث الذات از علیت مبرا دانسته شده است تا وابستگی ماسوا نسبت به حق، در حد اعلا تصدیق شود و اِسناد علیت به حق، موجب تعین در ذات حق نگردد. عینیت حقیقت علت و معلول در عین پذیرش غیریت آن دو، از جمله مواردی است که عرفان بر آن تاکید دارد.

The Causality in view of Theoretical Mysticism

Mystics believe in causality in some way. Despite the lack of distinction in the real being, if we compare it with other (appearances), we can attribute a kind of secondaryity and dependence in the possession of that being to the possibilities; But is this causation, in existence? In mysticism, after invoking the existence of the God to the possibilities, in a transverse and permissible manner, a kind of reality is considered for them, which necessitates a kind of real distinction between proportions (possibilities) and the existence of God. If the meaning of existence in the above question is a virtual or apparent existence, it must be said that the apparent existence of possibilities is the interface or dignity of the real existence of the God. Hence, there will be a kind of being effect from the existence of possibilities to the existence of God. Thus it can be said that the spirit of the idea of ​​causality, which means a kind of dependence of creation on the God, has been explicitly accepted in mysticism; but this idea has been developed and the existential distinction of God and creation has been denied and the Godchr(chr('39')39chr('39'))s existence as it is existence, not described as cause so that the dependence of possibilities on God is acknowledged to the highest degree and the attribution of causality to God does not lead to a determination in the essence of God. The objectivity of the truth of cause and effect, while accepting the otherness of the two, is one of the cases on which mysticism emphasizes.