بررسی انتقادی رویکردهای تفسیری و شیوه‌های استناد به آیات در اسرارالتوحید

صوفیه همچون دیگر فرقه های باطن گرا، بلکه بیش از آنها، به تاویل قرآن دست یازیده اند. تاویل و تفسیر آنها مبتنی بر احالۀ آیات بر باطن و حقیقت (آن گونه که در می یابند) است. آنها در تفسیر بیش از هر چیز بر دل خود اتکا دارند و آن را محل الهام و استقرار علم الهی می دانند. در اسرارالتوحید نیز به عنوان یکی از امهات متون صوفیانه، نگاه باطن گرایانه به آیات قرآن غلبه دارد. بر این پایه، نوشتار حاضر در صدد بررسی انتقادی مبانی ابوسعید در تاویل قرآن، تبیین شیوه های او در تفسیر آیات و بازنمودن اغراض دیگری است که در به کار بردن آیات قرآن دخیل بوده است. استناد به آیات قرآن در اسرارالتوحید -اعم از استناد مبتنی بر معنا (نگاه غیر تفسیری) و استناد متکی بر تفسیر از ابتدا تا انتهای اثر به طرز چشمگیری نمایان است اما این استنادات از ضابطه ثابت و مشخصی تبعیت نمی کند. با این حال، نحوۀ مواجهۀ او با آیات چند شکل عمده دارد که عبارت اند از: تفسیر آیه در معنای مشابه با دلالت سیاقی الفاظ و منطبق با آرای مفسران، تاویل و رسیدن به معنایی در طول دلالت سیاقی آیه، ارائه تاویل متفاوت، بلکه متباین و متضاد با ظاهر آیات مبتنی بر آرای تصوف و سنت های صوفیانه، تاویل در جهت توجیه کرامات صوفیانه و به ندرت، تاویل هایی با رویکرد شطحی. به نظر می رسد، ابوسعید بیش از آن که قصد تبیین تعالیم قرآنی را داشته باشد، در صدد توجیه تعالیم صوفیانه با آیات قرآن برآمده است.

A critical study on interpretative approaches and the styles of citation of miracles in the Asrare-Tohid

Sufis as other occultist sects have interpreted Quran. Their interpretations are based on the contemplation of the miracles according to truths (as they perceive). Sufis rely on their heart in interpretation and consider it as the place of inspiration and divine knowledge. In AsrareTohid, as one of the major categories of Sufism, the occultism vision on the miracles is dominated. Accordingly, this article tries to study the principles of AbuSaeid in interpretation of Quran and explain his styles in interpretation of miracles and representing other intentions influenced in application of the Quran miracles in critical way. Citation of these miracles in this book including citation based on meaning (noninterpretative look) and citation based on interpretation is dramatically shown from beginning to end of the work. However, these citations do not follow a defined norm. Therefore, the manner of his approach to miracles has several main shapes including: presenting similar meanings with the words denoting implications based on the interpreters rsquo; opinions and interpretation and achieving the meaning during denoting implication, presenting different interpretation contrasting and seemingly contradictory interpretation based on the traditions of Sufi mysticism, interpretation in justification of the charismatic acts of Sufis and rarely artificial interpretations. It seems that AbuSaeid has tried to justify the Sufism teachings with Quran miracles than explaining Quran teachings.