سنجش و سازش برهان، عرفان و قرآن در هرم معرفتی سنایی

رابطۀ انسان با حق و دامنۀ معرفت او نسبت به خداوند همواره ذهنعرفان پژوهان را به خود معطوف داشته است. دیدگاه سنایی به رابطۀ انسان و حق، حائز اهمیّت است؛ چراکه او پیوندی عمیق بین مبادی دین و عرفان ایجاد کرده است. سنایی برای رسیدن به این جایگاه، سازوکاری را معرفی می کند که بر سه پایۀ برهان )عقل(، عرفان )عشق( و قرآن )نَقل( استوار است. حال باید دید سنایی چگونه بین این سه ابزار پیوند و سازش برقرار کرده است. سنایی برهان را نخستین ابزار لازم در این راه می داند؛ امّا عقل ممدوح او، از کارکرد لازم برخوردار نیست؛ وی در حوزۀمعرفتی خویش، عرفان را بر عقل ارجح می داند. سومین ابزار معرفتی در حدیقه، قرآن است که سنایی تمسّک بدان را، برای رسیدن سالک به یقین قلبی و ایمان لازم می بیند؛ امّا از آنجا که باید قلب سالک، برای درک معنای حقیقی و باطنی آن، از خواهش های نفسانی زدوده شده باشد، لذا سنایی دست آویزی به عرفان و شهود باطنی را زمینه ساز سالک برای رسیدن وی بدین مرتبۀ وجودی قلمداد می کند. در نتیجه می بینیم که جانب عرفان و شهود باطنی و کارکرد هم سوی آن با نَقل بر دیگر ابزار معرفتی سنایی که عقل است، سنگین تر می نماید. سنایی این سه ایزار را مهم ترین و کارآمدترین عوامل در شناخت حق می داند.

Sanayi's epistemic pyramid in recognizing the right based on Hadijeh al-Haghigha

The relationship of mankind with truth and his scope of knowledge to God has always grabbed minds of the mystic scholars. In this way, there are different types of approach to the epistemological field and the extent of the scope of the envelopment and recognition of human being toward God.Undoubtedly, Sanai's approach to the relationship between man and truth is important because he has a versed in law and mystical school of though and he has created a deep link between the principles of religion and mysticism.In order to achieve this position, he introduces the tool and mechanism that is based on the three principles of reason (argument), love (mysticism) and quote(Quran).According to him, the alignment and unity of these three epistemic instruments pave the way for the humankind to know truth. He believes that reason is the first necessary tool in this way. But Sanai's praised reason does not have the necessary function due to the inherent limitations of its function and because of the lack of enumeration of the essence of the truth is imperfect and sterile; therefore, the Sanai prefers the love (mysticism) in the recognition of truth.The function of love in his epistemological field is to provide a platform for a higher understanding and elevation of the epistemic level of the seeker. His third epistemic tool is the Qur'an. In his school of thought, seeking for the Qur'an to achieve certainty of heart and faith is necessary but in order to understand its true meaning, the human heart should be free from temptations and desires.From Sanai's point of view, recourse mysticism and esoteric intuition is the basis of the seeker to attain this level of existence.In this research, the analyticdescriptive method of the Sanayi epistemic triangle based on these three pillars has been examined and it is concluded that he considers these three most important and most effective factors in recognizing the truth and he believes in their convergence and coexistence to achieve a true selfknowledge and real cognition.