بررسی دیباچه دوست محمد هروی بر مرقع بهرام میرزای صفوی از منظر جامعه شناسی تاریخی تحلیلی

دیباچه های مرقعات حاوی اطلاعات ارزنده ای از هنرمندان، حامیان و بعضاً تاریخ شکل گیری هنرها می باشند، اما کمتر به  زمینه های جامعه شناختی ظهور آنان و ارجاعات متن به بستر تاریخی ای که در آن قرار گرفته اند، توجه می شود. نخستین بار دیباچه دوست محمد هروی در کنار خوشنویسی به نقاشی و نقاشان پرداخت. این پژوهش به دنبال این مساله است که علل برآمدن این دیباچه در خصوص نقاشی در قرن دهم چیست؟ برای پاسخ، از رویکرد جامعه شناسی تاریخیِ تحلیلی که درصدد کشف «چرایی» امور و پاسخ های مبتنی بر روابط علّی است، استفاده شد؛ و در این مسیر از تحلیل، مقایسه و تطبیق متون، آراء متخصصان و بررسی های انتقادی بهره گرفته شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که زنجیره های علّی متنوعی متشکل از زمینه های سیاسی ـ مذهبی آن دوره تاریخی، سنت نوشتاری و پیش زمینه مولف، منجر به تالیف دیباچه گردیده که می توان آنها را به طور کلی دو دسته علل وجودی و علل صوری ظهور دیباچه در نظر گرفت. نفوذ روحانیان در سیاست و فشار به نقاشان، تغییر خُلق شاه، رویگردانی از نقاشی و نقاشان و اخراج آنان از دربار، از جمله علل وجودی دیباچه در دفاع از نقاشی و نقاشان و تسلط مولف بر سنت های نوشتاری و آشنایی وی با فرهنگ درباری هرات، از علل صوری دیباچه می باشند.