تداوم نقش مایه های ساسانی در تحلیل سه اثر گچ بری دوره سلجوقی (مطالعه موردی: محراب های رباط شرف و مسجد گنبد سنگان)

چکیدهاز نمونه شاهکا رهای هنر اسلامی، می توان از محراب های خطه خراسان نام برد که در کاروا نسرای رباطشرف و مسجد گنبد سنگان خواف، متعلق به دوره سلجوقی جای گرفته است. هنر گچ بری این سه محراببنا به نوع کاربرد خط نگاره و نگاره، اهمیت فراوان و تحسی نبرانگیزی دارد و گرایشی آشکار به بهر هگیریاز نقش مای هها و عناصر تزیینی به کاررفته در هنر ایران ساسانی دارد. تداوم به صرف شباهت ظاهری نیست،بلکه نوعی اصل حاکم بر رشد در آن دخالت دارد که خود را در جریان تجل یهای گوناگون حفظ می کند و بایدارتباطی انکارناپذیر با شرایط حکومتی آن زمان و جو سیاسی و فرهنگی حاکم بر خطه خراسان داشته باشد.این خوانش وجود دارد که انتخاب آیات و نقش مایه های قابل تامل برای محراب نشان از گرایش های مذهبیو فرهنگی صاحب منصبانی دارد که با زیرکی از لوای مفاهیم کلام الله خواسته اند رویه شان را عیان سازند.کتیبه ها از پرفضیلت ترین آیات الهی بوده که با بستر معماری آن، هماهنگ و هم آوا شده است و بر وحدانیت،عدالت و حی و قیوم بودن خداوند، اهمیت نماز، روز قیامت و گذرا بودن دنیا گواهی می دهد. هنرمندان دورهسلجوقی در این آثار با الهام از نقوش دوران اسلامی و ساسانی برای خلق انواع نگاره های گیاهی، هندسی وترکی ببندی های پیچیده، با آگاهی از روابط زیبای یشناسی و مهارت در اجرای آثار، توانست هاند عناصر بصریمتنوعی را به سرانجام و یکپارچگی برسانند. این نوشتار به بررسی اوضاع و احوال اجتماعی آن دوره و نفوذتفکر شیعی بزرگ مردان آن در دستگاه حکومتی پرداخته است؛ دیگر اینکه نگاره و خط نگاره در سه محراب رامورد تجزیه و تحلیل تجسمی قرار داده است. بر اساس نظریه بینا متنیت و بیش متنیت به آرای ههای تزیینی درمحراب های رباط شرف و مسجد گنبد سنگان، شناخت مشابهت ها و تفارق نگاره های آنها با نقش مایه های هنرساسانی پرداخته شده است. در حقیقت نقش مایه های محراب ها مهر تاییدی است بر روابط بینا متنی این آثار بامتون عهد ساسانی. دیگر اینکه فضای محراب ها به لحاظ روابط و تناسبات طلایی این مسیله را روشن م یکندکه روی هم رفته همگی بر این اصول استوار است و ب هنظر می رسد محراب رباط شرف 2 از فضای پوی اتریبهره مند است. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی-تحلیلی و جمع آوری داده ها بر مبنای اطلاعات اسنادیو میدانی بوده است.