خوانش مفاهیم تغییر و استمرار در نقوش سفالینه‌های نیشابور عصر سامانی

سفال سامانی، یکی از بارزترین ویژگی‌های تصویرسازی هنر ایرانی به شمار می‌آید. تداوم و تغییر در نقش و مفاهیم برآمده از آن، نشانگر دو جریان کاملاً متفاوت در هنر نگارگری ایرانی است. جریانی که از یکسو استمرار بن‌مایه‌های هنر دوره ساسانی و فرهنگ سغدی را نشان می‌دهد و از سویی‌دیگر، نشانه‌های تاثیر فرهنگ و هنر اسلام را عرضه می‌کند. از آنجایی‌که شواهد تصویرسازی ایرانی از قرون اولیه اسلامی اندک است، تصاویر خلق شده بر سفالینه‌های سامانی بخشی از پیشینه تصویرگری ایران به‌شمار می‌آیند و می‌تواند خلاء مطالعاتی در این حوزه را تا حدی مرتفع سازد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیل تاریخی به گردآوری اطلاعات به شیوه اسنادی و مطالعات موزه‌ای در قالب توصیف و طبقه‌بندی نمونه‌های شاخص سفالینه های سامانی در موزه های مهم دنیا نظم یافته‌است. در این پژوهش تلاش‌شده به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که شیوه بازنمایی تصاویر در سفالینه‌های سامانی به چه صورت بوده‌است؟ و چه عواملی بر شیوه تصویرنگاری این سفال‌ها موثر بوده‌است؟ نتایج این‌ پژوهش نشان می‌دهد که تصاویر سفالینه‌های سامانی با وجود قرارگیری در دامنه زمانی قرون سوم و چهارم هجری، در برخی موارد بازتاب مشخصه‌های سنت تصویرگری هنر دوران تاریخی(خصوصاً ساسانی) و همچنین نقاشی‌های سغدی است.افزون بر این، با اینکه هنرمند سامانی بر اساس باورهای ملی، بسیاری از نقش مایه های سفالینه های خود را از نقو شایرانی انتخاب کرده، دقیقاً از این نقش مایه ها تقلید نکرده و آنها را متناسب با موازین اسلامی تغییر داده و موجب تکامل سنت های فرهنگی و هنری ایران شده است.