واکاوی چرخش جدید سیاست خارجی ترکیه در قبال خاورمیانه

با جلوس حزب عدالت و توسعه ترکیه به صندلی قدرت در سال 2002، لاجرم سیاست خارجی این کشور هم گام در مسیر نویی گذاشت که بر دو دکترین «تنش صفر با همسایگان» و «عمق استراتژیک» استوار بود. اما از سال 2012 و همگام با قیام های مردمی در منطقه و جهان اسلام، ترکیه بتدریج از سیاست خارجی پیشین در خاورمیانه عدول کرده و با افزایش درک تهدیدات، رقابت با سایر قدرت های منطقه ای، افزایش استفاده از نیروی نظامی، رفتارهای پرخطر و و اولویت دادن به سیاست یک جانبه گرایی همراه بوده است. این رویکرد جدید منجر به تمرکز شدید بر امنیت ملی، تلاش برای استقلال استراتژیک بیشتر و نظامی‌شدن سیاست خارجی شده است. در باب این تحول، برخی پژوهش ها بر رویکرد توسعه طلبی نوعثمانی گری تاکید کرده، بعضی دیگر بیداری اسلامی و تحولات متعاقب آن را عامل چرخش سیاست خارجی ترکیه می دانند. تحقیقات دیگر بر کودتای سال 2016 و رقابت نخبگان سیاسی به عنوان ریشه های این تغییر می نگرند. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﻪ ((رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﭼﺮﺧﺶ ﺟﺪﯾﺪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﺮﮐﯿﻪ در ﻗﺒﺎل ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎروﻣﯿﺎﻧﻪ از ﺳﺎل 2012ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﭼﯿﺴﺖ؟ ))، ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺴﺖ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ - ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و اﺗﺨﺎذ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﺟﯿﻤﺰ روزﻧﺎ، اﻗﺘﺪارﮔﺮاﯾﯽ اردوﻏﺎن، دﯾﻮان ﺳﺎﻻری ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ، ﻣﺤﯿﻂ ﭘﺮﺗﻨﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﺑﺎز ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻘﺶ ﺗﺮﮐﯿﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺗﺤﻮل ﻗﺪرت در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ را ﭘﻨﺞ ﻣﻮﻟﻔﻪ اﺻﻠﯽ و ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ای ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻣﯽ داﻧﺪ. از ﻣﯿ ﺎن ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎی ﻓﻮق، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﺪرت در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﻣﻨﻄﻘﻪ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺷﺨﺺ اردوﻏﺎن در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت، ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ را ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ای ﺗﺮﮐﯿﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. اﺑﺰار ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﮐﺘﺐ و ﻣﻘﺎﻻت ﻣﻌﺘﺒﺮ و دﺳﺘﻪ اوﻟﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ از ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ و وب ﺳﺎﯾﺖ ﻫﺎی اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.

An analysis of the new turn of Turkish foreign policy towards the Middle East

With the rise of the AKP to power in 2002, the country’s foreign policy inevitably embarked on a new path based on the two doctrines of zero tension with neighbors and strategic depth. But since 2012, in line with popular uprisings in the region and the Muslim world, Turkey has gradually shifted away from its former foreign policy in the Middle East, increasing its understanding of threats, competing with other regional powers, increasing its use of force, risky behavior, and Prioritizing the policy of unilateralism has been accompanied. This new approach has led to a strong focus on national security, efforts for greater strategic independence, and the militarization of foreign policy. Regarding this development, some researches have emphasized the expansionist approach of neoOttomanism, while others consider the Islamic Awakening and the subsequent developments as the cause of the turn of Turkey’s foreign policy. Other research looks at the 2016 coup and the rivalry of political elites as the root of this change. The tense environment of society considers the redefinition of Turkey’s role in the region and the transformation of power in the international system as the five main and influential components in changing the foreign policy of this country towards the Middle East region. Among the above components, the change in the balance of power at the international and regional levels and the increasing position of Erdoğan himself in the power structure have had the greatest impact on Turkey’s Middle East policy.