نقش مدارس و اسلام مدرسی در سیاست مذهبی دولت عثمانی (مطالعه موردی: دوره شکل‌گیری تا پایان دوره مراد اول)

نگرش فرمانروا محوری در گزارش های تاریخ‌نگاری دوره عثمانی موجب شده است تا در تصویر ارائه شده از مناسبات میان دولت عثمانی با نهاد مدرسه، دولت نهاد تاثیرگذار و مدرسه، به مانند اکثر نهادهای دیگر جامعه، تاثیرپذیر جلوه داده شود. در پژوهشهای صورت گرفته نیز به دلیل عدم توجه به این نکته، همین نگاه رسمی تاریخ‌نگاری سنتی عثمانی پذیرفته شده است. حال آنکه، از زمان تاسیس مدارس در قلمرو عثمانی از اواسط نیمه اول قرن هشتم هجری/چهاردهم میلادی و شکل‌گیری جریان علمی‌ ـ ‌مذهبی برخاسته از آن (جریان اسلام مدرسی) و حضور آن در عرصۀ سیاست، به تدریج تغییر قابل توجهی در رفتار و سیاستهای این دولت پدید آمد. فارغ‌التحصیلان مدارس در کنار بسط حضور خود در جامعه، بسیاری از مناصب سیاسی، اداری و قضایی مهم را به انحصار خود درآوردند و با نقش‌آفرینی در سیاست‌گذاری‌های دولت عثمانی، به عنوان ‌ عامل مهم تاثیرگذار در این زمینه درآمدند. بنابر یافته‌های پژوهش حاضر، می‌توان گفت برخلاف انگاره مذکور، تاثیر دولت و مدرسه در دوره عثمانی (اوایل دوره شکل‌گیری مورد بحث در این مقاله)، دو سویه بود و نهاد مدرسه نیز به نوبۀ خود هم بر ساختار دولت و هم بر سیاستهای آن تاثیر ملموسی داشت.