بازخوانی کهن الگوهای محراب گچی مسجد جامع تبریز، تحفه ای از عصر ایلخانی

شهر تبریز به عنوان یکی از شهرهای مهم با بناها و آثار تاریخی ارزشمند در حفظ و تداوم غنای تاریخی و فرهنگی کشور تاثیر بسیار زیادی داشته و دارای کهن الگوهای متعددی است. یکی از این بناها مسجد جامع تبریز است که دارای محرابی تاریخی با تزیینات ارزشمند متعلق به دورۀ ایلخانی است. این مقاله با بررسی نقوش و کتیبه‌های این اثر ارزشمند تاریخی، کهن الگوهای موجود در آن را بازخوانی کرده و الگوهای مهم را استخراج کرده است تا ابزاری برای پیوند گروه های اجتماعی آینده باشد. پس از مطالعه منابع کتابخانه‌ای و انجام فعالیت‌های میدانی به ویژه عکاسی به روش توصیفی- تحلیلی، کهن الگوهای مشاهده شده در تزیینات محراب را بر اساس دسته بندی نگارندگان، از جنبه ظاهری، مفهومی و ... در 7 دستۀ کهن الگوهای انسانی، طبیعی، موقعیتی، عددی، هندسی، کالبدی و حیوانی بررسی کرده و سپس  اطلاعات که در جداولی منظم ثبت شده اند، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در کهن الگوهای هندسی ماندالا و اسپیرال، تعداد نوع استفاده شده زیاد بوده و تعداد تکرار هر نوع غیرقابل شمارش است. همچنین کهن الگوی درخت و بهشت نیز با در نظر گرفتن نقوش گیاهی، در کل محراب به صورت درهم تنیده و پیچیده وجود دارند.

re-interpreting the archetypes of plaster miḥrābs in the grand mosque of tabriz; a gift from the ilkhanate era

the city of tabriz, a significant city with valuable monuments and historical sites, has had a major impact on the preservation and continuity of iran’s historical and cultural richness. it possesses numerous archetypes. one is the grand mosque of tabriz, with its historical miḥrāb and valuable ornaments dating back to the ilkhanate era. this article investigates the patterns and inscriptions on this historical site in order to re-interpret the existing archetypes with the aim of using them as tools for connecting future social groups. after conducting a study of library resources and field research (especially photography using the descriptive-analytical method) the archetypes observed in the miḥrāb decorations were classified into seven categories according to the painter, visual aspects, concepts, etc. the seven categories include: humanistic, natural, situational, numerical, geometric, corporeal, and animalistic archetypes. the information was recorded in charts and analyzed accordingly. among the geometric mandala and spiral archetypes, numerous types of patterns were used, making it impossible to count the number of repetitions for each type. in addition, the archetypes of tree and heaven are entwined within the entire miḥrāb design, considering botanical patterns as well.