جستاری در دگردیسی اسطورۀ آناهیتا در دورۀ اسلامی

اسطوره‌ها بیان نمادینی از باورها و نوع نگاه انسان به جهان است که در طول زمان، قابلیت دگرگونی دارد. به بیانی دیگر، تغییر و تحوّلاتی که در جوامع بشری رخ می‌دهد، یک اسطوره را در معرض تحوّل و تغییر قرار می‌دهد. تغییر دین، صنعتی شدن جامعه و دستیابی انسان به دانش‌های نوین می‌تواند از مهم ترین عوامل تغییر اسطوره به شمار رود. یکی از اساطیر ایرانی که در طول زمان دچار دگردیسی شده، اردوی‌سور آناهیتا است که به اختصار، آناهیتا و ناهید نیز نامیده می‌شود. ایزدبانویی است که نامش نخستین بار در کتیبه‌های اردشیر دوم در همدان و شوش دیده شد. در این کتیبه، نام آناهیتا بدون فاصله پس از اهورامزدا و پیش از میترا (مهر) ذکر شده‌ است. مسئلۀ اصلی در این پژوهش، بررسی دگردیسی اسطورۀ آناهیتا و بازتولید آن در دورۀ اسلامی است. پیش از این پژوهش، پژوهشگران به صورت گذرا به این شباهت‌ها اشارات مختصری داشته‌اند. ازجمله می‌توان به کتاب اسلام ایرانی اثر هانری کربن اشاره کرد. در پژوهش حاضر، تلاش شده ‌است تا با روش کیفی و رویکرد توصیفی-تحلیلی، تحوّل و دگرگونی اسطورۀ آناهیتا بررسی شود. بر اساس نتایج این پژوهش، به دلیل همسانی برخی از ویژگی‌های آناهیتا با باورهای شیعیان، زمینۀ بازتولید این اسطورۀ ایرانی فراهم شده ‌است.

a query into the transformation of the myth of ānāhītā during the islamic period

myths are symbolic representations of the human beliefs and perspectives toward the universe, and may undergo transformation throughout time. in other words, the changes and transformations in human society may affect and transform the myths, as well. changes in religion, the industrialization of the society, and the human achievement of modern knowledge are some of the most significant reasons behind the transformation of a myth. one of the iranian myths that have undergone such transformation throughout time is the myth of aredvi sura ānāhītā, also known as ānāhītā or nāhīd in short. ānāhītā is a goddess whose name was first mentioned on the inscriptions of ardishīr ii in hamedan and shush. on these inscriptions, ānāhītā’s name directly proceeds ahūrā mazdā, and comes before mitrā (mihr). the main question in this research is to analyze the transformation of the myth of ānāhītā and also its reproduction in the islamic period. previous research has briefly alluded to these similarities. for example, en islam iranien by henry carbon is concerned with such issues. the present study attempts to investigate the transformations of the myth of ānāhītā, using the qualitative method and the descriptive-analytical approach. the results indicate that duo to the existence of similarities between some of ānāhītā’s characteristics and shīʿā beliefs, the scene has been set for the reproduction of this iranian myth.