تعلیقی‌زاده محمد صبحی چلبی و تسخیر تبریز (993ق/ 1585م)

اوز دمیر زاده عثمان پاشا، وزیر اعظم چرکسی الاصل و فرماندۀ کل عساکر عثمانی در سال 993ق به دستور سلطان مراد سوم عثمانی با سپاهی انبوه به تبریز حمله کرد. او به دلیل بی کفایتی و نقصان جسمی شاه صفوی و تفرقه و تشتت سران طوایف قزلباش و برتری کامل قوای عثمانی بر سپاه صفوی، توانست به وجهی نسبتاً آسان بر تبریز مسلط شود. بدین ترتیب تبریز، مهم ترین شهر ایران آن روز برای مدتی قریب به دو دهه تحت تسلط عثمانی ها قرار گرفت. واقعۀ شکست صفویان و تسخیر تبریز در منابع متعدد عثمانی باافتخار درج گردیده و در آثار بسیاری از مورخان آن دیار، چه متقدمین و چه متاخرین، انعکاس یافته است. ازجملۀ این آثار یکی هم مرادنامه یا تبریزیه از تعلیقی زاده محمد صبحی است. نویسندۀ این اثر خود در حمله به تبریز حضور داشته و برخی وقایع این لشکرکشی را ثبت کرده است. این مقاله از طریق بررسی آنچه در این اثر آمده، به پژوهش در احوال مردم تبریز به عنوان شهری سقوط کرده که مورد غارت و کشتار واقع شده، پرداخته است. رویدادهای نوشته شده در تبریزیه بخشی از تاریخ اجتماعی ناگفتۀ مردم تبریز در مقطع زمانی فوق است. این تحقیق مبتنی بر شیوۀ توصیفی تحلیلی است و به روش کتابخانه ای با تکیه بر منابع  صفوی عثمانی و نیز برخی آثار جدید فراهم آمده که نتیجۀ آن روشن شدن برخی از زوایای مکتوم اعمال عثمانی ها در تبریز بعد از تسخیر آن و نیز شناخت دقیق تر فضای شهری تبریز و اخلاق و آداب ساکنان آن است.

taʿlīkī-zāde mehmed subhi çelebi and the capture of tabriz (a. h. 993/a. d. 1585)

ʿuthmān pāshā, son of özdimīr, the circassian grand vizier and commander-in-chief of the ottoman army attacked tabriz with a massive army in a.h. 993/ a.d. 1585 upon the orders of sultan murād ʿuthmānī iii. the ottoman forces completely overpowered the șafavīd army and gained control over the city rather easily, due to the incompetence and physical weakness of the safavid  king, and division and dispersion among the leaders of qizilbāsh tribes. in this way, the ottomans established dominance over tabriz (the most important city of iran at that time) for nearly two decades. the safavid  defeat and the capture of tabriz have been proudly mentioned in many ottoman resources and are reflected in the works of several ottoman historians, both earlier and later. among these works, one is & murādnāme& or & tabrīzīyye& by taʿlīkī-zāde mehmed subhi çelebi efendi .the author of this work witnessed the attack on tabriz and recorded some of the events of this military campaign. the present article investigates this work and explores the state of affairs for the people of tabriz as a fallen city, facing incursion and massacre. the events recorded in  tabrīzīyyeh  are part of the unspoken social history of people of tabriz during that period. the present research is based on the descriptive-analytical method and adopts the library method, relying on safavid -ottoman resources and some of the more recent work, shedding light on some of the hidden aspects of ottoman’s affairs in tabriz following the city’s capture, and providing a better understanding of the city’s urban space and the ethics and costumes of its inhabitants.