حکومتگران بختیاری؛ بررسی نقش و جایگاه قبیله آستِرِکی (آستروکیان) بختیاری در تحولات سیاسی - نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی از دورۀ مغولان تا قاجاریه

قبیله آسترکی بختیاری یکی از قبیله‌های کهن ایرانی است. پژوهش کنونی با بهره بردن از روش کتابخانه‌ای و شیوه توصیفی -تحلیلی در پی آن است که به بررسی نقش و جایگاه آن ها از دورۀ مغولان تا  قاجاریه در تحولات سیاسی – نظامی ایران و منطقه زاگرس میانی بپردازد. یافته های این پژوهش نشان می‌دهد که پس از اسلام، قبیله آسترکی بیش از شش سده بزرگ ترین و نیرومندترین طایفه در زاگرس میانی بوده‌ است و سران این ایل در یک دورۀ طولانی از دورۀ صفویه تا قاجاریه به شیوه حکومت دو نفره از سوی حکومت مرکزی با القاب (خان – سلطان) یا (خان – خان) بر ولایت بختیاری حکومت  کرده‌اند و در جنگ‌های ایران با بیگانگان هنرنمایی می‌کردند و به پیروزی نایل می‌شدند. نافرمانی و اعلام حکومت خودمختاری توسط امیرتاجمیرخان بختیاری آسترکی، شرکت امیرجهانگیرخان بختیاری آسترکی در نبرد ایروان و شکست عثمانی‌ها، جنگ همدان و بیرون راندن سپاه عثمانی، نبرد با محمود قندهاری، فتح هرات و قندهار در زمان نادرشاه، پذیرش نیابت سلطنت ایران توسط ابوالفتح‌خان بختیاری آسترکی پس از مرگ نادرشاه از مهم‌ترین دستاوردهای آن ها در تحولات سیاسی – نظامی ایران بوده‌ است. در این پژوهش افزون بر منابع کتابخانه‌ای، هفت سند مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته ‌است.

bakhtīyārī rulers; an analysis of the role and status of the āstirikī (āstirūkīyan) bakhtīyārī tribe in the political-military transitions in iran and central zāgrus from mongol through qājāriya eras

the bakhtīyārī āstirikī tribe is an ancient iranian tribe. the current study employs library and descriptive-analytical methods in order to examine the role and status of this tribe in political-military transitions in iran and central zāgrus from the mongol era up until qājāriya. it is suggested that the āstirikī tribe has been the largest and most powerful family tribe in central zāgrus for more than six centuries after the spread of islam. the tribe’s leaders ruled over the bakhtīyārī province for a long period from the ṣafavīd era until the rise of qājārs, in diarchies issued by the central government and under the titles of “khān-sulṭān” or “khān-khān”. they participated in iranian battles against foreigners and secured victory. some of their greatest accomplishments in the political-military transitions of iran include: rebellion and declaration of autonomous government by amīr tājmīrkhān bakhtīyārī āstirikī, amīr jahāngīrkhān bakhtīyārī āstirikī’s participation in the battle of yerevan and defeating the ottomans, the hamidān war and forcing the ottoman army out of town, battle with maḥmūd hotak, the conquest of herat and qandihār during nādirshāh’s reign, and accepting iran’s regency by ʾabulfatḥ khān bakhtīyārī āstirikī after the death of nādirshāh. the article draws on seven documents alongside library resources.