درنگی فرهنگی انسان‌شناختی در تاریخ بقیع در دو سدۀ نخست هجری

ابژه‌های تاریخی در بستر فرهنگ اسلام و  تشیع  که از ابعاد انسان‌شناختی برخوردارند، معمولاً مورد غفلت واقع‌شده‌اند. قبرستان بقیع به‌عنوان یکی از  کهن‌ترین گورستان‌های اسلامی و یکی از مراکز زیارتی شیعیان، از جهت بررسی‌های انسان‌شناختی بسیار بااهمیت است.در این پژوهش این گورستان با استفاده از نگرش انسان‌شناسی تاریخی در سده‌های نخست هجری مورد بررسی قرار گرفته است.  نتایج حاکی از آن است که بقیع در سدۀ نخست هجری عمدتاً کارکردی اجتماعی مناسکی داشته است. از لحاظ اجتماعی برای سکونت، اقامۀ نماز و یا برگزاری تجمعات از آن استفاده می شده است. از لحاظ مناسکی نیز با مجموعه‌ای از آداب مربوط به مرگ مردمان حجاز در ارتباط بوده است.در سدۀ دوم هجری برخی ابعاد انسان‌شناسی و فرهنگی بقیع رخ می‌نماید. نخست آنکه نزد اعراب آن دوره جایگاهی اسطوره‌ای می‌یابد و باورهایی دربارۀ جایگاه غیبی و شگفت آن شکل می‌گیرد. از لحاظ هویتی نیز اهمیت زیادی یافته و هم‌زمان با تثبیت هویت‌های فرقه‌ای و مذهبی، نشا نه هایی از جدال‌های هویتی فرقه‌ای در مناسک مرگ و به‌ طور خاص تدفین در بقیع مشاهده می شود.

A Cultural-Anthropological Contemplation in the History of Baqīʿ Cemetery During the First Two Centuries A.H.

In Islamic and Shīʿa culture, historical subjects dealing with anthropological aspects have often been neglected. The Baqīʿ cemetery, one of the oldest cemeteries in Islam and a pilgrimage site for Shīʿa muslims assumes considerable importance in anthropological studies.The present study explores the cemetery through the early Hijri centuries/c. 7th century A.D., adopting the anthropological approach. It is concluded that Baqīʿ has mostly served a socialritaulistic function during this time. From a social point of view, the cemetry was used for residence, performing prayers, or forming assemblies. From a ritualistic point of view, it was used for various death rituals of Ḥijaz residents.Some of the anthropological and cultural features of this cemetery were revealed in the second century A.H. Most importantly, the cemetry aquired a legendary status among the Arabs and certain beliefs were formed regarding this divine and impressive state. Additionally, the cemetery grew in importance because of its identity. Concurrently with the stabilization of sectrelated and religious identity, signs of sectrelated and religious quarrels show up in the death rituals and especially burial rites at Baqīʿ.