تقدیس چنگیزخان در منظومه‌های تاریخی دورۀ ایلخانی

دورۀ ایلخانی از دوره‌های مهم تاریخ‌نگاری فارسی است و آثار تاریخی ارزشمندی در این زمان آفریده شده‌ است. از آنجا که مخاطب این آثار معمولاً نهاد قدرت بوده ‌است، شاعران و نویسندگان می‌کوشیدند رضایت آن را جلب کرده و با استفاده از ابزارهای گوناگون زبانی و بلاغی و استناد به گفتمان‌های مقبول جامعه، به شاهان مغول مشروعیت بخشند. یکی از این شیوه‌ها نسبت‌دادن فرّۀ ایزدی به خانان مغول و همانندسازی آنان به شاهان آرمانی ایرانی بود. در این پژوهش چگونگی بهره‌گیری از گفتمان دینی در جهت تقدیس چنگیزخان، در سه منظومۀ تاریخی ظفرنامۀ مستوفی، تاریخ منظوم کاشانی و شهنشاه‌نامۀ تبریزی بررسی شده‌ و برای تکمیل بحث، رویکرد شاعران این آثار با رویکرد خواجه رشیدالدین در این زمینه مقایسه شده است. بدین منظور، این مقاله از گوهر پاک اجداد چنگیز، چگونگی ارتباط خان مغول با عالم غیب و فرّۀ ایزدی او، اعتقاد به برقراری رابطه میان حملۀ مغولان به ایران و ماموریت الهی چنگیز سخن به میان آورده ‌است. نتایج حاکی از آن است که دو رویکرد متفاوت در این آثار وجود دارد: کاشانی و مستوفی برای خلق تصویر شاهی آرمانی از خان مغول از روش‌های گوناگون بهره گرفته‌اند؛ اما تبریزی کمتر در جهت ایجاد مقبولیت مغولان گام برداشته و به اشاره‌ای کوتاه و گذرا بسنده کرده‌ و خواجه رشیدالدین در جامع‌التواریخ نیز رویکردی میانه دارد؛ ایدۀ تقدیس چنگیز که در اثر اخیر آشکارا مطرح شده‌، در تاریخ منظوم کاشانی و ظفرنامه به نُضج و کمال رسیده است.

The Sanctification of Genghis Khan in the Historical Books of Poetry during the Ilkhanid Period

The Ilkhanid era is one of the most important periods in Persian historiography and prominent historical works were composed at this time. Given that these works were usually dedicated to the institution of power, poets and authors sought to please the rulers of time. Hence, using a variety of linguistic and rhetorical devices, as well as communitybased discourses, they strived to legitimize the Mongol kings. One of these strategies involved attributing divine dignity (Far Izadi) to the Mongol kings and comparing them to the Iranian ideal kings. This study investigates the application of religious discourse in order to sanctify Genghis Khan in three historical books of poetry including Mostufi’s Zafarnameh, Kashmani’s History in Verse and Tabriz’s Book of Kings. To this end, this paper elaborates on the pure essence of the Genghis ancestors, how the Mughal empire was related to the Unseen world and its divine glory, as well as the belief in the relationship between the Mongol invasion to Iran and the Genghis’ divine mission. According to the results, two different approaches could be identified in these works: Kashani and Mostufi have recruited various strategies to portray an ideal picture of Khan Mughal, but Tabrizi has been fairly reluctant in establishing Mongolian legitimacy and has sufficed to a brief mentioning. Khwaja Rashid alDin also has adopted an intermediate approach in Jama apos;at alTavarikh. The idea of ​​Genghis sanctification, which is evident in this recent work, has reached its zenith in Kashani’s History in Verse and Zafarnameh.;