تحلیل و ترسیم شبکه مفهومی پژوهش‌ های حوزه مرجعیت علمی در ایران: تحلیل هم واژگانی

مرجعیت علمی یکی از مفاهیم و شاخص ‏های توسعه علم و فناوری در سیاست‏های کلان نظام علمی کشور است. از دهه هشتاد، به ‏دنبال مطرح شدن ادبیات مرجعیت علمی در جامعه علمی ایران، پژوهش‏ های زیادی در تبیین، ابعاد نظری، کاربردی، علمی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آن در فرمت‏ های مختلف و در مجامع داخلی و بین‏ المللی انجام شده است. هدف از این پژوهش تحلیل ساختار مفهومی این پژوهش‏ ها در ایران است.پژوهش حاضر بر اساس رویکرد علم ‏سنجی و با روش‏های تحلیل هم‏واژگانی، خوشه ‏بندی اطلاعات و تحلیل شبکه اجتماعی انجام شد. جامعه مورد مطالعه این پژوهش شامل کلیه مدارک علمی اعم از مقاله ‏های فارسی، کتاب‏ها، پایان ‏نامه‏ های تحصیلی و پروژه ‏های تحقیقاتی از سال 1384 (اولین مدرک در این زمینه)‏ تا دی ماه 1402 است. یافته‏های مربوط به تحلیل هم‏واژگانی نشان داد که بیش از 241 مفهوم یا کلیدواژه در این حوزه مطرح است. در این میان، افزون ‏بر مفهوم «مرجعیت علمی» با فراوانی بالا‏، مفاهیم دیگری مانند «اهل بیت (ع)»، «قرآن کریم (در تبیین مرجعیت علمی)»، «کسب یا دستیابی به مرجعیت»، «دانشگاه علوم پزشکی»، «دانشگاه‏ها»، «دیدگاه رهبری» و «آموزش عالی» دارای بیشترین فراوانی در بین کلیه مفاهیم هستند. افزون‏ بر آن، زوج‏ های مفهومی «مرجعیت علمی-اهل بیت (ع)»، «مرجعیت علمی-قرآن»، «مرجعیت علمی-دیدگاه رهبری»، «مرجعیت علمی-دستیابی» و «مرجعیت علمی-دانشگاه ‏ها»  نیز بیشترین هم‏ رخدادی با هم برقرار کرده ‏اند. همچنین 30 مفهوم از جمله «بومی‏ سازی علم«، «پویایی علمی»، «نشاط علمی»، «سرمایه علمی»، «مرجع علمی»، «پژوهش تمدن‏ ساز»، «اقتدار علمی»، «علم‏گرایی»، «جریان علمی»، «کرسی ترویجی»، «مرزهای دانش»، «میراث علمی»، «سرآمدان علم» و ...» به‏ عنوان مفاهیم نوظهور در پژوهش‏ ها شناسایی شدند. نتایج مربوط به خوشه‏ بندی نشان داد که دانش این حوزه در ایران از 13 خوشه اصلی تشکیل شده است. ترسیم نقشه‏ های مفهومی حوزه دانش مرجعیت علمی نشان داد که شبکه شکل‏ گرفته از مفاهیم دارای گسستگی است و مفاهیم آن کمتر با هم ارتباط برقرار کرده‏اند. با توجه به عدد تراکم شبکه (0.0268)، نمی‏توان گفت که حوزه مرجعیت علمی در ایران شبکه مفهومی متراکمی دارد.با توجه به مفاهیم به ‏دست‏ آمده از دانش حوزه مرجعیت علمی، پژوهش‏ های این حوزه در ایران هنوز جوان است و دایره گستره پیوند آن به‏ جز چند مفهوم در حوزه دینی، در سایر حوزه ‏ها کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. اما بعد از مطرح شدن آن توسط مقام معظم رهبری، در سال‏ های اخیر پژوهش‏ های مرتبط با آن تا حدودی رشد داشته، ولی دامنه آن گسترده نیست. این وضعیت در نقشه ‏های به ‏دست ‏آمده به‏ خوبی مشهود است. بیشتر مفاهیم به‏ دست‏ آمده در محور تبیین و ابعاد نظری مرجعیت علمی بوده است. در این میان پژوهشگران از روایات، احادیث و آیات قرآن در تبیین مرجعیت علمی در ایران سود برده‏اند. این پژوهش در مجموع، تصویر مفهومی کلانی از حوزه مرجعیت علمی  ارائه می‏دهد.

analysis and drawing the conceptual networkof researches in the field of scientific authority in iran:co-word analysis

in this research, the conceptual dimensions of research in the field of scientific authority were analyzed with the aim of analysis of the conceptual structure of knowledge in this field in iran. in order to achieve this goal, the main questions is: what is the conceptual structure of “scientific authority” knowledge in iran based on existing scientific documents?in this research, the technique of co-word analysis, information clustering and social network analysis were used. the study population of this research includes all scientific documents including persian articles, books, theses and research projects from the beginning to january 2023. research tools include software in the field of scientometrics such as ravar_matrix, ucinet, netdraw, and vosviewer. to collect data from databases such as noormags database, magiran database, magiran, isc database and sid database, list of national and university libraries, ganj database, other specific indexes, search engines such as google, etc. were used. to retrieve documents related to scientific authority, from all search strategies including advanced, simple and review, and sometimes semi-automatic text mining with keywords “scientific authority”, “scientific originality”, “scientific leadership”, “academic leadership”, “scientific reviewer” , and “university professors” were used to extract related scientific documents.the results related to co-lexical analysis showed that more than 241 concepts or keywords were mentioned in this field and the concepts of “scientific authority” in particular with the highest frequency, ahlal-bayt, holy qur’an, gaining or achieving authority, university of medical sciences, university “leadership perspective and higher education” have had the most frequency among all concepts. also, 30 concepts such as “indigenization of science”, “scientific dynamism”, “scientific vitality”, “scientific capital”, “scientific authority”, “civilization-building research”, “scientific authority”, “scientism”, “scientific flow”, “promotion chair”, “frontiers of knowledge”, “social innovation”, “scientific heritage”, “leaders of science” were identified as emerging concepts in the researches. the results related to clustering showed that the knowledge of this field in iran consists of 13 main clusters. drawing conceptual maps of the field of knowledge of scientific authority showed that the formed network of concepts has discontinuity and its concepts are less connected with each other.