ارائه چارچوب پیشنهادی الزامات فنی حمایت از کپی رایت منابع اطلاعاتی در سامانه های اطلاعاتی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (تکنیک دلفی فازی)

پژوهش حاضر با هدف شناسایی الزامات فنی حفاظت از کپی‌رایت منابع اطلاعاتی در سامانه‌های اطلاعاتی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و سپس ارزیابی آنها انجام شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی است به این دلیل که شناسایی الزامات فنی می‌تواند به بهبود حفاظت از حقوق پدیدآورندگان در سامانه‌ها کمک کند. برای گردآوری داده‌ها از رویکرد کیفی استفاده شده و روش تحلیل اسنادی، تحلیل مضمون و فن دلفی فازی به کار رفته است. جامعه پژوهش شامل سامانه‌های سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و تعداد 21 نفر (10 نفر در مصاحبه و 11 نفر در پنل دلفی) از متخصصان حوزه کتابخانه‌های دیجیتال، فناوری اطلاعات و سامانه‌های اطلاعاتی برای شرکت در مصاحبه و پنل دلفی هستند. سامانه‌های موردمطالعه عبارتند از: سامانه منابع دیجیتال، شبکه کتابخانه‌های کشور، شبکه مراکز اسناد کشور، بانک نشریات ایران، فهرستگان نسخ خطی، سنا (سامانه نشریات ایران)، سامانه نشریات علمی ایران. برای تحلیل داده‌ها از کدگذاری و مقوله‌بندی مفاهیم در قالب کدگذاری باز برای تحلیل اسنادی و تحلیل مضمون استفاده شد. تحلیل کیفی داده‌ها با روش تحلیل مضمون به صورت دستی و با استفاده از نسخه 2020 نرم‌افزار مکس.کیو.دی.ای انجام شد. همچنین برای تحلیل شاخص‌ها در روش دلفی فازی، از پیمایش توصیفی استفاده شد و محاسبات با استفاده از اکسل صورت گرفت. برای نمایش و ترسیم بهتر شاخص‌ها، نرم‌افزار tableau نسخه 2018 به کار رفته است. یافته‌ها با استفاده از روش تحلیل مضمون بیانگر شناسایی 70 شاخص الزامات فنی پیشگیرانه است. این شاخص‌ها در اختیار 11 خبره قرار گرفت و پس از دو دور انجام پنل دلفی فازی، توافق بر روی 69 شاخص که شامل 12 مولفه بودند، صورت گرفت. در نهایت شاخص &استفاده از آدوب ریدر و سایر ابزارها& از سیاهه وارسی حذف شد. استفاده از رویکرد مثلث‌سازی روش‌شناختی تاییدی بر اعتبار پژوهش است. یافته‌ها نشان می‌دهد، در سامانه‌های موردبررسی، اغلب شاخص‌های فنی مربوط به الزامات فنی پیشگیرانه استفاده نمی‌شود. امنیت شبکه؛ استانداردها و چارچوب‌ها؛ احراز هویت؛ ابزارهای خوانش دیجیتال؛ حفاظت دیجیتال؛ سیستم‌های پرداخت؛ فراداده حقوقی؛ کنترل دسترسی؛ کنترل کپی؛ مجوز؛ مخزن دیجیتال و نقل و انتقال، 12 مولفه الزامات فنی پیشگیرانه را شکل داده‌اند. همچنین یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که سامانه‌های دیجیتالی و کتابشناختی از نظر بهره‌گیری از الزامات فنی پیشگیرانه برای رعایت کپی‌رایت نیز در سطح ضعیفی قرار دارند. نتایج این پژوهش استفاده از الزامات فنی از جمله: ریزدانگی، تدوین سیاست کپی‌رایت و استفاده از فراداده حقوقی، توسعه و روزآمدنگه‌داشتن سامانه‌ها و ارتباط و تعامل با شرکت پشتیبان نرم‌افزار، استاندارد متس و بهره‌گیری از مخزن دیجیتالی را در سامانه های مورد مطالعه به منظور حفاظت از حقوق پدیدآورندگان و ذینفعان آثار پیشنهاد می‌دهد.

a proposed framework technical requirements copyright protection for information resources in nlai information systems: with fuzzy delphi technique

the purpose of the current research is to identify technical requirements for protection of information resources in the information systems (iss) of national library and archives of iran (nlai) andevaluate them. the present study is an applied research in terms of purpose. in present study a qualitative approach is used to examine andanalyze the status of the iss of the nlai. documentary analysis, tem analysis, and fuzzy delphi techniques were used to collect data. the research community includes the iss of the nlai and experts in the fieldof information technology. the iss consisted of digital library system, iranian newspaper system (sana), national libraries network, national document center network, iran publications database, manuscriptdatabase, iranian scientific publications system. also, 21 people (10 people to interview and 11 people to participate in delphi techniques) were selected experts in the fields of iss, digital libraries, copyright andtechnology. for data analysis, coding and categorization of concepts were used of open coding for documentary analysis and tem analysis.qualitative data analysis was done manually using maxqda 2020 software. also, descriptive survey was used to analyze the indicators in fuzzy delphi method and calculations were done using excel. tableau2018 software was used to display and draw indicators better. therefore, using tem analysis method, 70 indicators of preventive technical requirements were identified, and then these indicators weregiven to 11 experts, and after two rounds of fuzzy delphi panel, 69 indicators identified. these indicators including 12 components were carried out.finally, indicators “adobe reader and other tools” was removed from the checklist. the use of different methods to collect technical indicators andthe use of triangulation method gives credibility to the research. network security, standards and frameworks, authentication, digital reading tools, digital preservation,payment systems; rights metadata, access control, copy control, license, digital repositoryand transfer have formed 12 components of preventive technical requirements. also, thefindings of the research showed that digital and bibliographic systems were at a weak levelin terms of taking advantage of preventive technical requirements for copyright. this studyoffered technical framework. the use of technical requirements such as lookinside, thecopyright of policy, rights metadata, development and updating of systems and communicationand interaction with the software support company, mets standard and use of digital repositoryoffered in the studied iss.