ارائه چارچوبی برای بازیابی تعاملی اطلاعات در کتابخانه های دیجیتال مبتنی بر نظریه شناختی-اجتماعی

توجه به ابعاد تعامل به‌عنوان مفهومی اساسی در محیط‌های رایانه‌ای برای درک و ترسیم کارکرد روانی و رفتارهای کاربران و در نتیجه، طراحی بهینه نظام‌های بازیابی تعاملی اطلاعات ضروری است. از طرف دیگر، مسئله تعامل به‌دلیل ماهیت پیچیده‌ای که دارد، توجه همزمان به عوامل شخصیشناختی، رفتاری و محیطی کاربران در فرایند بازیابی اطلاعات و درک درست این مولفه‌ها را می‌طلبد. از این ‌رو، هدف پژوهش حاضر ارائه چارچوب و تعیین عناصر اصلی و فرعی تعامل بازیابی اطلاعات مبتنی بر نظریه شناختی‌ ‌اجتماعی »بندورا « و توسعه سیاهه وارسی بعد تعامل بازیابی اطلاعات در کتابخانه‌های دیجیتال مبتنی بر این نظریه است. پژوهش حاضر‌ در دو مرحله به‌ روش کتابخانه‌ای و پیمایشی، یعنی نظرسنجی از خبرگان و پانل »دلفی « انجام ‌شده است. نخست، با بررسی متون مختلف، مولفه‌های مختلف تعامل در سامانه‌های کتابخانه‌های دیجیتال و همچنین، مولفه‌های تاثیرگذار نظریه شناختی‌‌ اجتماعی در رفتار اطلاعاتی استخراج و ارزیابی شد. سپس، ابعاد و مولفه‌های تعامل مبتنی بر نظریه شناختیاجتماعی با استفاده از آرای خبرگان دانشگاهی برآوُرد و در پرسشنامه‌ای در قالب طیف »لیکرت « پنج‌گزینه‌ای تنظیم و اعتبارسنجی گردید. مولفه‌های اصلی شامل سه بعد تعامل با اطلاعات، تعامل با رابط کاربری و تعامل با وظایف، و مولفه‌های فرعیِ هر یک از آن‌ها گروه معلول، و نظریه شناختیاجتماعی با سه مولفه اصلی شخص، محیط، و رفتار، گروه علت‌ها را تشکیل می‌دهند. جامعه خبرگان، بر اساس روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی، شامل 17 متخصص حوزه بازیابی اطلاعات بود. با توجه به مقادیر بالای ضریب توافقی »کندال « در دو مولفه شخص و رفتار حدود 77/0 و ضریب 72/0 در مولفه محیط در ‌مجموع، 60 مولفه در این سه بعد مورد توافق و اجماع واقع شد. بر اساس یافته‌های پژوهش و در ضمن مراحل دوگانه دلفی و پس از حذف مولفه‌هایی با میانگین کمتر از عدد 3 در طیف »لیکرت «، تعداد 21 مولفه در بُعد شخص، 20 مولفه در بُعد رفتار و 19 مولفه در بُعد محیط مورد تایید خبرگان پژوهش قرار گرفت. نتایج پژوهش حاکی از آن است که گویه اعتبار در هر سه مولفه شخص، رفتار، و محیط و گویه‌های جامعیت و پیچیدگی وظیفه کاری عینی در مولفه محیط و گویه دشواری وظیفه کاری ذهنی در مولفه رفتار از نظر خبرگان پژوهش نیز کم‌اهمیت بود و در نتیجه، حذف شدند. چارچوب به‌دست‌آمده از این پژوهش می‌تواند به‌عنوان مبنای پژوهش‌های آتی در جهت کاربست این مولفه‌ها با تاکید بر سه جنبه اساسی رفتار کاربر در طراحی بهینه نظام‌های بازیابی تعاملی اطلاعات قرار گیرد. .

Developing a Framework for Interactive Information Retrieval of Digital Libraries Based on Bandura's Social-Cognitive Theory

It is necessary to pay attention to the dimensions of interaction as a basic concept in computer environments to understand and draw the psychological function and users rsquo; behaviors and the optimal design of Interactive Information Retrieval systems. Also the issue of interaction, due to its complex nature, requires the simultaneous attention of personalcognitive, behavioral, environmental factors of users related to the process of information retrieval and correct understanding of these components. Hence, the main aim of this study is presenting a framework for main and sub elements of information retrieval interaction based on socialcognitive theory and to develop a checklist for Interactive Information Retrieval based on this theory in digital libraries. The present study was conducted using library and survey methods. In this regard the survey of experts and Delphi panels were used in two stages. Initially, the extraction and evaluation of various components of Interactive Information Retrieval in digital library systems as well as the effective components of socialcognitive theory were done via the study of different texts. Then, the dimensions and components of interaction, based on socialcognitive theory were calculated using academic experts rsquo; opinions. These elements were set and validated in a fiveoption Likert scale questionnaire. The main components include three dimensions of interaction with information, interaction with interface and interaction with tasks and subcomponents, each of which forms the effect group and socialcognitive theory with the three main components of personality, environment and behavior form the causes group. The community of experts included 17 experts in the field of information retrieval based on the snowball sampling method. Considering the high values of Kendall consensus coefficient in two components of personality and behavior of about 0.77 and the coefficient of 0.72 in the environment component, a total of 60 components in these three dimensions were agreed. Based on the research findings and in addition to the two stages of Delphi and after removing the components with an average of less than three in the Likert scale, 21 components in the personal dimension, 20 components in the behavior dimension and 19 components in the environment dimension were approved by the research experts. The results indicated that the authenticity item of all three components of personality, behavior and environment and comprehensiveness, objective work task complexity items of environment and subjective work task difficulity item of behavior dimension were recognized as unimportant items according to the opinion of research experts and were eliminated. The framework obtained from this study can be used as the basis for future research to apply these components with emphasis on three basic aspects of user behavior in the optimal design of Interactive Information Retrieval systems.